Gỡ nút thắt quy hoạch, xử lý rác thải ở Hà Nội

Kỳ 1: Áp lực ngày càng tăng

Rác thải ùn ứ ở cả khu vực nội thành và ngoại thành Hà Nội đã chẳng còn là chuyện hãn hữu. Nhưng không thể mang rác đi chôn mãi, bởi vừa lãng phí lại gây ô nhiễm. Rác thải phải được xử lý tập trung, hoặc xử lý bằng công nghệ tiên tiến, biến rác thải thành nguồn lợi cho xã hội.

Ô nhiễm, mâu thuẫn vì rác

Bãi rác đầu xã Ninh Sở (huyện Thường Tín) đã quá tải nhiều ngày qua, lấn cả xuống kênh mương, tràn ra đường, khiến cho không khí cả một khu vực rộng lớn chung quanh nồng nặc, đặc quánh mùi hôi. Một cảm giác rùng mình ập vào mũi, len lên tận óc khi chúng tôi đến đây. Ông Nguyễn Đức Ơn, người dân thôn Bằng Sở thốt lên: “Mới một lúc mà các anh đã nhăn mũi, thế mà ngày nào người dân chúng tôi cũng phải đi qua!”. Liên hệ với đơn vị xử lý, nhận thu gom, ông Từ Ngọc Thành, Giám đốc BQL Dự án đầu tư xây dựng Thường Tín cho biết: “Do lượng rác tồn từ những năm trước chưa được vận chuyển. Đặc biệt năm 2016 - 2017 khu xử lý chất thải của thành phố thường xuyên phải ngừng tiếp nhận do người dân ngăn chặn (không tiếp nhận khoảng 147 ngày, tương đương 20.580 tấn rác ùn ứ)”.

Cũng tại Thường Tín, tình trạng đổ rác thải, đốt rác rồi đổ lỗi cho nhau đã xảy ra ở các xã ven sông Nhuệ, như xã Khánh Hà, Hiền Giang, Hòa Bình… Ông Thành cũng chỉ ra, do một bộ phận người dân trong xã, đặc biệt là những doanh nghiệp, hộ sản xuất, kinh doanh các ngành nghề thiếu ý thức, hình thành thói quen xấu là có rác thải trong sản xuất, sinh hoạt thì đổ trộm vào ban đêm rồi tiện tay đốt. Hơn một năm qua, UBND huyện Thường Tín đã ban hành các văn bản chỉ đạo UBND các xã ven sông Nhuệ và các lực lượng chức năng của huyện tăng cường kiểm tra, xử lý dứt điểm tình trạng đổ trộm, đốt rác trái phép và yêu cầu các cơ sở kinh doanh đổ rác đúng nơi, xử lý đúng quy định, tuyên truyền cho người dân nâng cao ý thức bảo vệ môi trường. Thế nhưng tình trạng trên vẫn tái diễn.

Tại huyện Phú Xuyên, theo ghi nhận của phóng viên, khu vực ven sông thuộc xã Phúc Tiến, làng da giày xã Phú Yên, Tri Thủy… cũng thường xảy ra hiện tượng đốt rác, vứt rác thải bừa bãi. Là một huyện ở phía nam Hà Nội, Mỹ Đức hiện cũng phải đối mặt tình trạng thiếu cơ sở vật chất trong xử lý rác thải. Chưa nói đến khu xử lý, 13 điểm trung chuyển được quy hoạch trên địa bàn 13 xã nhưng chưa được đầu tư xây dựng do thiếu nguồn vốn. Chủ tịch UBND huyện Mỹ Đức Đặng Văn Triều kiến nghị: “UBND thành phố, Sở Xây dựng cho phép huyện Mỹ Đức được vận chuyển 100% khối lượng rác thải đi xử lý tập trung”.

Theo lãnh đạo một số cơ sở tại Thường Tín, Phú Xuyên, Thanh Trì, do khu vực phía nam Hà Nội không có nhà máy xử lý rác thải, nếu phải chuyển đến các nhà máy xử lý tập trung thì cung đường quá xa. Báo cáo của Sở Xây dựng Hà Nội cũng chỉ ra: Tỷ lệ thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt trong ngày tại các quận nội thành đạt 99% - 100%, tại các huyện đạt 87% - 88%. Như vậy, có ít nhất hơn 10% rác thải sinh hoạt ở ngoại thành... vẫn còn nằm lăn lóc ở lề đường, bờ đê, kênh mương.

Bài toán nan giải

Từ năm 1996, UBND thành phố Hà Nội đã có Quyết định số 3093/QĐ-UB, Ban hành quy định quản lý rác thải của thành phố, giao nhiệm vụ cho từng đơn vị chức năng và có chế tài xử phạt nếu các tổ chức, cá nhân và người dân vi phạm. Tiếp theo đó, thành phố ban hành Quyết định số 50/2010/QĐ-UBND ngày 9-10-2010, về “Cơ chế chính sách đầu tư, hỗ trợ từ ngân sách thành phố thực hiện thu gom, vận chuyển, xử lý chôn lấp rác thải nông thôn trên địa bàn các huyện thuộc thành phố Hà Nội”. Đến năm 2014, Thủ tướng có Quyết định số 609/QĐ-TTg về việc Phê duyệt Quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Theo đó Hà Nội sẽ có 17 khu xử lý chất thải rắn (tám khu hiện hữu được nâng cấp, mở rộng và chín khu đầu tư mới). Vùng I, bao gồm khu vực nội đô lịch sử, các quận (Nam Từ Liêm, Bắc Từ Liêm, Long Biên và một phần huyện Thanh Trì), các huyện (Mê Linh, Đông Anh, Gia Lâm, Sóc Sơn), có năm khu xử lý chất thải rắn.

Vùng II, gồm một phần huyện Thanh Trì, một phần quận Hà Đông, các huyện (Phú Xuyên, Thường Tín, Thanh Oai, Ứng Hòa, Mỹ Đức), có sáu khu xử lý chất thải rắn. Vùng III, gồm một phần quận Hà Đông, các huyện (Đan Phượng, Hoài Đức, Phúc Thọ, Quốc Oai, Ba Vì, Thạch Thất, Chương Mỹ), thị xã Sơn Tây, có sáu khu xử lý chất thải rắn.

Về công nghệ, theo quy hoạch phải sử dụng công nghệ tái chế nhựa, giấy, sắt thép; xử lý chất thải rắn hữu cơ thành phân vi sinh; công nghệ đốt, kết hợp thu hồi năng lượng; chôn lấp hợp vệ sinh có thu hồi năng lượng.

Tuy nhiên, Báo cáo kết quả giám sát việc thực hiện công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt của Ban Đô thị, Hội đồng Nhân dân TP Hà Nội cho thấy: Chất thải rắn sinh hoạt hiện nay được thực hiện chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp (chiếm khoảng 89%), xử lý bằng phương pháp đốt không phát điện chiếm khoảng 11% khối lượng chất thải rắn sinh hoạt được thu gom và chỉ đạt 43% so với công suất thiết kế. Các nhà máy xử lý rác bằng công nghệ đốt không phát điện công nghệ đã lạc hậu, thường xuyên hư hỏng, phải bảo dưỡng; công nghệ chế biến rác thải, sản xuất phân vi sinh đã được ứng dụng tại các cơ sở xử lý Cầu Diễn, Kiêu Kỵ nhưng không đạt hiệu quả nên đã dừng hoạt động. Các khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng chôn lấp hợp vệ sinh tập trung tại Nam Sơn (Sóc Sơn) và Xuân Sơn (Sơn Tây) đều đã và đang phải khai thác vận hành gần hết công suất các bãi chôn lấp, dự báo đến hết năm 2020 nếu không có giải pháp công nghệ thay thế thì sẽ phải đóng bãi.

Việc đầu tư xây dựng mở rộng, nâng cấp, xây mới các khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt chưa hợp lý, thành phố mới chỉ tập trung đầu tư các khu xử lý tại vùng I và vùng III, trong khi đó, vùng II - phía nam chưa có khu xử lý, nhà máy nào hoạt động.

Áp lực về xử lý rác thải sinh hoạt đang là bài toán nan giải với các cơ quan chức năng TP Hà Nội. Bởi riêng lượng rác thải hằng ngày chuyển lên Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn đã đến mức hơn 4.000 tấn/ngày, có khi 6.000 tấn/ngày. Hiện nay Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn đã có nhà máy đốt rác Nedo được xây dựng theo công nghệ Nhật Bản, công suất đốt rác cũng chỉ đạt 75 tấn mỗi ngày/đêm, đồng nghĩa không thể xử lý hết số lượng rác thải lên đến hàng nghìn tấn/ngày.

Thực tế, trong những năm qua, người dân ở cạnh Khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn (Sóc Sơn) đã từng nhiều lần chặn xe rác, bởi việc vận chuyển, xử lý rác gây ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt của họ, khiến cho rác trong khu vực nội thành bị ùn ứ, gây ô nhiễm nhiều ngày. Trong các cuộc tiếp xúc cử tri ở địa phương, rác thải cũng là vấn đề được nhiều cử tri bức xúc kiến nghị lên Hội đồng nhân dân TP Hà Nội.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Nguyên Quân, Trưởng ban Đô thị (Hội đồng Nhân dân TP Hà Nội), chỉ rõ: “Một số khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt cấp huyện bằng phương pháp chôn lấp hợp vệ sinh đã đầy và đóng cửa. Hiện rác thải sinh hoạt được phân luồng tập trung chủ yếu về hai khu xử lý chính là Nam Sơn (Sóc Sơn) và Xuân Sơn (Sơn Tây) đã gây quá tải, quãng đường vận chuyển xa, làm tăng chi phí, tăng nguy cơ rơi vãi nước rác, gây ô nhiễm môi trường trong quá trình vận chuyển. Đó là chưa kể đến chuyện TP Hà Nội cũng thiếu các điểm trung chuyển rác, điểm chuyển tải thu gom rác; thiếu các khu xử lý theo quy hoạch tại các địa phương để giảm tải xử lý cho các khu xử lý chất thải rắn tập trung của thành phố”.

(Còn nữa)