Khi “khách hàng” trở thành “nhà đầu tư”

Những cuốn sách, đĩa nhạc hay bộ phim được "rao bán" ngay từ khi còn ở dạng bản thảo, ý tưởng ban đầu hay những khuôn hình phác thảo. Những "thượng đế", thay vì thụ động chờ đợi thưởng thức sản phẩm hoàn thiện đã chọn cách chủ động chung tay "góp vốn" từ lúc ban đầu. Vài năm trở lại đây, hình thức "gây quỹ cộng đồng" (crowdfunding) đã bắc nhịp cầu hữu hiệu, để những tác phẩm văn học nghệ thuật giá trị nhưng được dự đoán là "kén khách" như Xứ Đông Dương, Dệt nên triều đại, Bình Ngô đại chiến... tự tin ra mắt công chúng yêu văn học nghệ thuật cả nước.

Dệt nên triều đại nhờ gây quỹ cộng đồng đã được ra mắt trong một hình hài sang trọng, trau chuốt.
Dệt nên triều đại nhờ gây quỹ cộng đồng đã được ra mắt trong một hình hài sang trọng, trau chuốt.

Bùng nổ những dự án gây quỹ cộng đồng

Gây quỹ cộng đồng là khái niệm đã trở nên rất quen thuộc trên thế giới nhiều năm qua. Những địa chỉ gây quỹ xuất bản như Kickstarter, ig9 hay IndieGoGo... đã trở nên nổi tiếng và trở thành lựa chọn hàng đầu của các cây bút trẻ, khi muốn tìm kiếm cơ hội đưa đứa con tinh thần đến với độc giả.

Có thể coi thành công trong việc gây quỹ dự án Long Thần Tướng là điểm khởi đầu đầy hứng khởi cho xu hướng xuất bản mới mẻ tại Việt Nam. Sáu năm trước, lời kêu gọi góp vốn cho bộ tác phẩm Long Thần Tướng đã được nhóm Phong Dương Comics gửi tới cộng đồng yêu truyện tranh lịch sử, thông qua trang Betado. Kết quả, chỉ sau một thời gian rất ngắn, 711 nhà đầu tư đã ủng hộ 330 triệu đồng (vượt mục tiêu 300 triệu đặt ra ban đầu) cho tập một và 260 triệu đồng cho tập hai. Cũng nhờ sự hỗ trợ ban đầu vô tư này, Long Thần Tướng có cơ hội ra sạp và vinh dự đoạt giải Bạc tại International Manga Award - một trong những giải thưởng truyện tranh uy tín nhất thế giới vào đầu năm 2016.

Thừa thắng xông lên, tác giả Nguyễn Khánh Dương tiếp tục cùng bè bạn lập ra Comicola chuyên gây quỹ xuất bản truyện tranh với lời giới thiệu, "chúng tôi là những người trẻ đang cố gắng hết sức để có thể tạo ra những sản phẩm sáng tạo của người Việt". Kết quả là sau bộ năm tập Long Thần Tướng, cộng đồng yêu sách đã cùng Comicola trở thành "bà đỡ mát tay" để bốn tập Nhóm máu O cùng ấn phẩm đặc biệt Dệt nên triều đại lên kệ sách và được độc giả đón nhận nồng nhiệt. Và gây quỹ cộng đồng cũng là động lực để Waka - đơn vị phát hành sách điện tử bản quyền hàng đầu Việt Nam phát triển xu hướng này với bộ Boss là nữ phụ vào cuối 2019, dù đã xuất bản e-book trước đó.

Khi “khách hàng” trở thành “nhà đầu tư” -0

Hiệu ứng tích cực nhất mà mô hình gây quỹ xuất bản mang lại có lẽ thuộc về trường hợp Xứ Đông Dương của tác giả Paul Doumer. Là hồi ký của một yếu nhân từng đảm trách cương vị Toàn quyền Đông Dương (1897-1902) và Tổng thống Pháp (1931-1932), những ghi chép của một học giả, nhà kỹ trị và chính trị gia đầy tham vọng được Alpha Books đánh giá là bản thảo chất lượng nhưng rất kén người đọc. Thử nghiệm kêu gọi khách hàng chuyển tiền đăng ký mua sách qua nền tảng Crobo (do Trung tâm Hợp tác trí tuệ Việt Nam - VICC phối hợp cùng Alpha Books) đã nhanh chóng nhận được khá nhiều đơn đặt hàng. Và Xứ Đông Dương đã trở thành tác phẩm phi hư cấu bán chạy bậc nhất ngay từ trước khi in.

Mới đây, một thông tin rất vui đã đến với những khán giả yêu thích dòng phim hoạt hình lịch sử khi dự án Bình Ngô đại chiến - tập phim gây quỹ cuối cùng trong loạt sản phẩm tâm huyết của nhóm Việt Sử kiêu hùng đã thu hút tới con số khổng lồ 1,07 tỷ đồng sau thời gian 10 tháng kêu gọi cộng đồng chung tay. Cũng nhờ những nhà đầu tư nhiệt thành, những trang sử vàng chói lọi theo suốt chiều dài hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước đã được nhóm sản xuất Đuốc Mồi cùng Đạt Phi Media liên tục gửi tới khán giả như Bình Ngô đại chiến Tiền truyện cùng các loạt phim Đa Bang - Lý Thường Kiệt - Khai mở triều Trần - Trăm bậc vĩ nhân... với giấc mơ đẹp "thắp lên tình yêu sử Việt trong trái tim người trẻ".

Cánh cửa rộng mở cho những tác phẩm "kén khách"

Gây quỹ xuất bản giúp tác giả yên tâm tuyệt đối, về đầu ra cho sản phẩm sáng tạo của mình. Chi phí sản xuất đã được góp vốn hòm hòm, lượng phát hành căn cứ theo theo số người đặt trước, chủ dự án có thể mạnh dạn đầu tư vào những sản phẩm đa dạng hình thức thể hiện, chất lượng cao nhưng có phổ độc giả tương đối hẹp. Có thể kể tới cuốn sách pop-up Sài Gòn phố, cuốn khảo cứu Họa sắc Việt trên tranh Hàng Trống hay sách ảnh Humans of Hanoi, art - book Tuyệt đỉnh sinh vật..., những tác phẩm mà nếu không có nguồn tiền đóng góp thì rủi ro tài chính khi mạnh dạn đầu tư là nguy cơ nhãn tiền. Gây quỹ xuất bản cũng là một hướng đi không chỉ hiệu quả trong nỗ lực bảo vệ bản quyền với phương châm "một thị trường không sách lậu" mà còn thúc đẩy xây dựng cộng đồng độc giả văn minh hơn, chất lượng hơn. Nói như anh Nguyễn Khánh Dương, "đây là hình thức tốt nhất dành cho các cây viết hoạt động độc lập. Người đọc luôn quan tâm đến sản phẩm tốt nên luôn sẵn sàng ứng trước tiền mua sách, nếu nhận thấy tác phẩm chất lượng".

Thành công bước đầu đã khiến nhóm điều hành Crobo tự tin hướng tới ba dòng sách chính (tác phẩm dịch mang tới những bài học hữu ích với quá trình phát triển của Việt Nam, những bản thảo tốt của tác giả trong nước chưa tìm được đường ra với công chúng và những đầu sách viết bằng ngôn ngữ Hán Nôm chưa từng xuất bản bằng chữ quốc ngữ) mà những dự án khởi động bao gồm Căn bệnh Hoàng đế của Mukejee và Trật tự thế giới của H. Kissinger.

Gây quỹ cộng đồng cũng giúp các nghệ sĩ tung tẩy hơn trong môi trường sáng tạo độc lập của riêng mình. Huy động khoản tiền đóng góp của công chúng yêu nghệ thuật không dễ, nhất là khi sản phẩm chưa hề có một hình hài rõ nét. Vì thế, phản hồi sau lời mời gọi đầu tư sẽ giúp nghệ sĩ đong đếm tương đối chính xác sức hút của tác phẩm với khán giả, từ đó có thêm sự tự tin cần thiết để theo đuổi con đường đã chọn.

Nền tảng Betado sau khi gây quỹ thành công cho Long Thần Tướng đã chuyên chú vào gây quỹ cho các sản phẩm và dự án văn hóa như sách, album ca nhạc, bảo tồn di sản... Cũng nhờ nhịp cầu nối này, album Con đường của nhóm Những đứa trẻ hay dự án cộng đồng mang tên Bảo tàng thấu cảm đã nhận được những khoản góp vốn vô cùng quý giá, phần đa đều lớn hơn mong muốn mà ê-kíp sản xuất đặt ra lúc ban đầu.

Và cũng nhờ những khoản tiền góp vốn quý giá, cuốn song ngữ Anh - Việt Dệt nên triều đại, với những khảo cứu chuyên sâu cùng hình vẽ mô tả chi tiết hơn 20 bộ trang phục được người Việt thời Lê Sơ mới có thể đến với công chúng, trong một hình hài sang trọng, trau chuốt đến thế. Bạn trẻ Lê Ngọc Linh, đồng sáng lập Vietnam Centre đã xúc động chia sẻ, "việc gây quỹ thành công sẽ tạo động lực lớn cho nhóm nghiên cứu kiên trì lần lại lịch sử trang phục Việt từ xưa tới nay. Từ đó giúp lứa hậu sinh hình dung mạch lạc về trang phục người xưa, hỗ trợ các nghệ sĩ giảm gánh nặng trong công việc sáng tạo nếu muốn chạm tới mảng đề tài lịch sử".

Sức hấp dẫn của hình thức gọi vốn này đã khiến nhiều tên tuổi của làng giải trí, mặc dù đã sở hữu lượng người hâm mộ khá lớn cũng không thể đứng ngoài cuộc. Album Ánh sáng địa đàng của nhạc sĩ nổi tiếng Quốc Bảo, dự án 101 phim Việt Nam hay nhất của cây bút điện ảnh uy tín Lê Hồng Lâm hay sản phẩm âm nhạc đầu tiên của nhóm nhạc Ngọt, tập thơ Ra vườn nhặt nắng của Nguyễn Thế Hoàng Linh... là những sản phẩm đường hoàng đến với công chúng trong hình hài hoàn hảo nhất nhờ công cụ hữu hiệu này.

Lẽ dĩ nhiên, tác giả sẽ vất vả hơn với phương thức mới mẻ này so với đi theo lộ trình quen thuộc. Tỷ lệ dự án gọi vốn thất bại nhiều hơn thành công. Và nếu kém may mắn, chủ dự án phải thực hiện một động tác không vui vẻ gì là hoàn tiền cho những người đã trao gửi niềm tin trước đó.

Về phía các "nhà đầu tư", họ hưởng ứng lời kêu gọi gây quỹ hoàn toàn dựa vào lòng tin dành cho chủ dự án. Chưa hề có một quy định mang tính chế tài cho hình thức mời gọi đầu tư mới mẻ này nên nếu xảy ra một sự cố nào đó (tác giả đột nhiên "biến mất", sản phẩm không được cấp phép, chất lượng quảng cáo vênh với thực tế...) thì khách hàng sẽ phải ngậm ngùi ôm "trái đắng". May mắn là cho đến hiện tại, mọi chuyện đều xuôi chèo mát mái. Nhưng để xu hướng này phát huy được tính tích cực và hiệu quả lâu dài, một hành lang pháp lý để bảo đảm nghĩa vụ cùng lợi ích cho cả hai bên cũng là yếu tố quan trọng cần được các cấp quản lý lưu tâm.