Mười năm sau khi ASEAN ra đời, tháng 9-1977, Tổ chức Liên Nghị viện Hiệp hội các quốc gia Đông - Nam Á (AIPO) được thành lập, với các mục tiêu cốt yếu là: Thúc đẩy kinh tế - xã hội và phát triển văn hóa; bảo vệ ổn định kinh tế, chính trị; tạo diễn đàn để tìm giải pháp cho các vấn đề khác biệt ở khu vực. Bước vào thế kỷ 21, hội nhập và liên kết khu vực gia tăng, ASEAN đạt nhiều tiến bộ hướng tới hiện thực hóa mục tiêu Cộng đồng ASEAN, yêu cầu tăng cường hợp tác nghị viện các nước ASEAN càng mạnh mẽ hơn. Năm 2007, AIPO được chuyển đổi thành AIPA, tổ chức liên nghị viện ASEAN chặt chẽ và hiệu quả hơn, hướng tới một nghị viện chung cho khu vực. Sau 43 năm hình thành và phát triển, với 10 nghị viện thành viên và 12 quan sát viên, AIPA đã trở thành diễn đàn hiệu quả, góp phần thúc đẩy đoàn kết, hiểu biết và hợp tác giữa nghị viện các nước thành viên ASEAN và với các tổ chức nghị viện khu vực và trên thế giới.
Kể từ khi gia nhập AIPO ngày 19-9-1995, QH Việt Nam luôn là thành viên chủ động, tích cực và có trách nhiệm của tổ chức hợp tác nghị viện khu vực. Không chỉ tham gia đầy đủ các hoạt động trong khuôn khổ AIPO và AIPA sau này, Việt Nam còn đóng góp nhiều ý tưởng, đề xuất nhiều sáng kiến thúc đẩy hợp tác liên nghị viện trong nhiều lĩnh vực. Những sáng kiến của Việt Nam luôn hướng tới sự đoàn kết giữa các quốc gia trong khu vực; đề cao các quy tắc, chuẩn mực của ASEAN và các nguyên tắc cốt yếu trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN hòa bình và thịnh vượng, đoàn kết, thống nhất trong đa dạng, tuân thủ luật pháp quốc tế, tôn trọng lợi ích của các quốc gia và hài hòa với lợi ích chung của ASEAN; thúc đẩy vai trò của AIPA là một tổ chức liên nghị viện khu vực, cũng như tăng cường hợp tác nghị viện ASEAN với thế giới. Trong lĩnh vực kết nối và tăng cường quan hệ giữa AIPA và ASEAN, Việt Nam được đánh giá là một trong những thành viên có nhiều sáng kiến tích cực, hiệu quả và mang đậm dấu ấn Việt Nam.
25 năm tham gia AIPA, Việt Nam đã ba lần được trao trọng trách chủ trì các kỳ Đại hội đồng. Trong lần đầu, QH Việt Nam đã tổ chức thành công Đại hội đồng AIPO lần thứ 23 (AIPO 23) năm 2002, đúng dịp kỷ niệm 25 năm thành lập tổ chức. Việt Nam ghi dấu ấn đặc biệt, với 23 nghị quyết do QH Việt Nam đề xuất được AIPO 23 thông qua và đến nay còn nguyên tính thời sự. Lần thứ hai, chủ trì Đại hội đồng AIPA lần thứ 31 (AIPA 31) năm 2010, Việt Nam đã thể hiện tầm nhìn chiến lược khi lựa chọn chủ đề “Đoàn kết các dân tộc vì sự phát triển bền vững của Cộng đồng ASEAN”, nhằm đề cao tinh thần đoàn kết, hữu nghị, hợp tác vì một cộng đồng gắn kết, phát triển bền vững và thịnh vượng, qua đó tăng cường vị thế AIPA, nâng hợp tác AIPA - ASEAN lên bước phát triển quan trọng mới.
Trong vai trò Chủ tịch AIPA, Chủ tịch ASEAN năm 2020, Việt Nam chủ trì Đại hội đồng AIPA lần thứ 41 (AIPA 41) theo hình thức trực tuyến, từ điểm cầu Hà Nội và các điểm cầu nghị viện các nước thành viên ASEAN, quan sát viên và đối tác của AIPA và ASEAN. Trong bối cảnh ASEAN thúc đẩy mục tiêu gắn kết, tăng cường vai trò trung tâm trong duy trì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực, QH Việt Nam đã lựa chọn chủ đề AIPA 41 là “Ngoại giao nghị viện vì Cộng đồng ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng”, nhằm khẳng định sự hưởng ứng kịp thời của AIPA và các nghị viện thành viên đối với nỗ lực của chính phủ và người dân các nước ASEAN củng cố đoàn kết, thúc đẩy hợp tác vì Cộng đồng ASEAN phát triển bền vững và thịnh vượng.
Dịch Covid-19 gây nhiều tác động tiêu cực, đặt ra những thách thức phức tạp đối với các nước ASEAN, việc lần đầu trong lịch sử 43 năm của AIPA, một kỳ Đại hội đồng được tổ chức trực tuyến, cho thấy tính linh hoạt, sáng tạo và chủ động thích ứng của nước Chủ tịch AIPA, thể hiện quyết tâm, nỗ lực của các nghị viện đồng hành cùng chính phủ các nước ASEAN vượt qua khó khăn, tiến tới đẩy lùi dịch bệnh, phục hồi và phát triển kinh tế.
Điểm nhấn tại AIPA 41 là hai sáng kiến mới do Việt Nam đề xuất và chủ trì. Hội nghị không chính thức Nghị sĩ trẻ AIPA lần đầu được tổ chức và được kỳ vọng trở thành cơ chế chính thức trong khuôn khổ Đại hội đồng AIPA. Đây là diễn đàn không chỉ để chuyển tải ý chí, nguyện vọng của các cử tri trẻ, mà còn tạo môi trường để các nghị sĩ trẻ giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, đóng góp cho tiến trình xây dựng cộng đồng gắn kết trong khu vực. Sáng kiến thứ hai là thúc đẩy kết nối hoạt động của AIPA với các mục tiêu của Liên hợp quốc về phát triển bền vững. Các diễn đàn được tổ chức trong khuôn khổ Đại hội đồng AIPA nhằm trao đổi, tìm ra các biện pháp hiệu quả thúc đẩy các mục tiêu phát triển bền vững trong khu vực ASEAN...
Năm 2020, Việt Nam cùng lúc đảm nhiệm những trọng trách khu vực và quốc tế quan trọng: Chủ tịch ASEAN, Chủ tịch AIPA và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Với AIPA 41, QH Việt Nam cùng nghị viện các nước thành viên thúc đẩy tư duy và hành động vì cộng đồng, hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh, gắn kết, có vị thế quốc tế vững chắc và thật sự hướng tới người dân, lấy người dân làm trung tâm.
