Phía thung sâu, dòng sông Đồng Nai lượn lờ trôi bình yên qua những buôn làng nơi cuối đất Lâm Đồng, đầu trời Đồng Nai, Bình Phước. Dòng sông như một dòng chảy ký ức chứa trong lòng biết bao trầm tích, biết bao hoài niệm sống động, tươi nguyên về những năm tháng gian lao và anh dũng của một thời kháng chiến. Cửa ngõ chiến khu D là đây. Vùng chiến địa một thời mà ta và địch tranh chấp từng gốc cây, ngọn cỏ là đây. Cát Tiên cũng từng là giao điểm quan trọng trên con đường hành lang chiến lược bắc - nam, nối miền bắc, miền trung với Đông Nam Bộ trong những ngày kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Năm tháng cũ hằn in lên những cánh rừng, những ngọn núi, những buôn làng vô vàn câu chuyện về chiến công và lòng quả cảm.
Những bậc cao niên như Điểu K’Khen, Điểu K’Lộc còn thuộc tên, nhớ mặt các cán bộ, chiến sĩ Đoàn C200 cùng đồng bào các dân tộc anh em nếm mật nằm gai làm nhiệm vụ bảo vệ đường hành lang chiến lược, sản xuất lương thực, xây dựng cơ sở cách mạng, đánh địch, mở rộng vùng giải phóng. Đây cũng là địa bàn đặt đại bản doanh của Khu ủy Khu VI thuộc Trung ương Cục miền Nam trong những năm dài đánh Mỹ. Anh Nguyễn Văn Hòa, hướng dẫn viên của di tích, dẫn chúng tôi tham quan mô hình các cơ quan khu bộ và nhà truyền thống. Những mái nhà lá ẩn dưới tán rừng bình yên, những hiện vật lặng lẽ giữa không gian tĩnh mịch mà như đang kể sống động những câu chuyện về một thời hào hùng. Rất nhiều trong số hiện vật mà khu di tích trưng bày là những vũ khí hiện đại được sản xuất từ Hoa Kỳ hơn nửa thế kỷ trước. Những khẩu pháo, súng bộ binh, bom, mìn các loại mà địch từng sử dụng nhằm hủy diệt chúng ta. Còn phía ta, trước khi quân chủ lực về, vũ khí diệt thù của các đội du kích người Mạ, Xtiêng chỉ là chông tre, bẫy đá, cây dao, chiếc nỏ đi rừng. Chúng tôi đứng lặng trước bức chân dung Bác Hồ kính yêu mà Ban Tổ chức Khu ủy treo trong phòng làm việc từ năm 1969. Bản Cương lĩnh chính trị của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền nam Việt Nam đã bợt chỉ, sờn gáy, nét in rô-nê-ô phai mực. Rồi chiếc ống nhòm của đồng chí Trần Lê, nguyên Bí thư Khu ủy sử dụng trong những lần thị sát chiến trường. Và rất nhiều, rất nhiều hiện vật như những chứng tích lặng lẽ kể về những năm tháng gian khổ, can trường.
Ngắm núi, nhìn sông mà như thấp thoáng bóng áo bà ba, chiếc gậy cầm tay lội suối băng rừng của các đồng chí lãnh đạo cao cấp như Võ Chí Công, Nguyễn Hữu Thọ, Trần Nam Trung… vượt qua đất này về Nam chiến đấu. Những đêm trường làng buôn rộn rã, tiếng đuốc nổ lép bép và giai điệu bài hát “Tiếng chày trên sóc Bom Bo” của nhạc sĩ Xuân Hồng hòa cùng nhịp chày tay giã gạo rền vang kịp nuôi quân trong Chiến dịch Phước Long. Như còn nghe hiệu lệnh xuất quân của lãnh đạo Khu ủy và hình ảnh những đoàn quân len qua lau lách Bàu Sấu, Bàu Chim, vượt dòng Đồng Nai về với đồng bằng. Sừng sững dáng hình những chiến binh Mạ, Xtiêng khố rách, lưng trần mà gan góc, can trường vượt rừng rậm, suối sâu đánh giặc, bảo vệ từng mái nhà, làng buôn, tấc đất quê hương…
***
Chuyện cũ, chuyện mới giữa rừng già bao giờ cũng mang lại cảm xúc thú vị. Xứ sở đầu nguồn mang tên Đồng Nai Thượng, quê hương ngàn đời của đồng bào Mạ, Xtiêng đến bây giờ vẫn nằm giữa vùng lõi Vườn quốc gia Cát Tiên. Đường nhựa lớn mở về đây từ nhiều năm trước. Các công trình điện, trường học, trạm y tế, chợ búa khang trang. Những vườn điều, rẫy cà-phê, cao-su và ruộng lúa mát mắt bên hồ thủy lợi. Chị Điểu Thị Prợt, Phó Chủ tịch UBND xã Đồng Nai Thượng nói, xã vừa đạt chuẩn nông thôn mới, nếu không vì đại dịch Covid-19 thì đã tổ chức lễ đón nhận trong tháng tư này…
Người quen cũ của tôi, lão ông Điểu Đoi - tổng già làng của tất cả năm buôn: Bù Gia Rá, Bi Nao, Đạ Cọ, Bù Sa, Bê Đê - ngồi lặng lẽ giữa vườn cây xanh mát như đếm bước đi chậm chạp của thời gian. Người già Xtiêng có 112 tuổi đời và gần 60 tuổi Đảng vẫn còn minh mẫn. Ông như một nhân chứng của thời gian vượt hai thế kỷ. Đại thọ về tuổi tác, ông cũng là gốc đại thụ tinh thần, đã từng kinh qua nhiều trọng trách với cách mạng, với buôn làng: là đội viên du kích, là chiến sĩ bộ đội, là bí thư chi bộ, là tổng già làng. Bao mùa chinh chiến, bao năm tháng cuộc đời đã qua, tóc bạc, da mồi, hơi thở khó nhọc nhưng ánh mắt lão ông Điểu Đoi vẫn sáng lên khi nhắc lại một thời lửa đạn. Từ ánh mắt ấy, tôi cảm nhận được dòng ký ức đang hiện hữu trong trái tim ông, những ngày nếm mật nằm gai, đói cơm lạt muối, không tiếc máu xương cho hòa bình về trên quê hương. Lão ông cất giọng yếu ớt: “Ngày xưa khổ lắm, đói lắm! Bom đạn… Mình cùng bộ đội, du kích tổ chức đánh địch… Hy sinh cũng nhiều…”. Cháu ngoại của lão cựu chiến binh nói với chúng tôi: “Bây giờ ông già quá rồi, lúc nhớ lúc quên. Mà khi nhớ thì toàn nhớ chuyện ngày còn đi đánh giặc thôi…!”.
Lật cuốn Lịch sử xã Đồng Nai Thượng, danh sách thế hệ những cán bộ, du kích tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp từ thời già Điểu Đoi còn là người chỉ huy hầu hết đã về với đất mẹ thượng nguồn. Những ngôi nhà mà tôi đến thăm, trên vách tường nhà nào cũng treo dày huân, huy chương, bằng khen ghi nhận chiến công. Không ít gia đình ở Đồng Nai Thượng đặt ở nơi trang trọng nhất trong ngôi nhà của mình tấm bằng “Tổ quốc ghi công”. Lịch sử đã lựa chọn mảnh đất nhỏ bé bên dòng Đồng Nai để trao những trách nhiệm nặng nề, để gửi gắm niềm tin son sắt. Bao tháng năm đã qua nhưng chuyện cũ như chưa hề qua…
Tham gia không biết bao nhiêu trận đánh, mang trên mình nhiều di chứng chiến tranh, nhưng người phụ nữ nổi tiếng với những chiến công quả cảm tôi gặp hôm nay vẫn nở tươi nụ cười. Chị là Điểu Thị Lôi tên thường gọi Năm Lôi, người được tặng danh hiệu Dũng sĩ diệt Mỹ cấp 2 và đứng trong hàng ngũ của Đảng từ năm 18 tuổi. Chị cũng từng là Đại biểu Quốc hội khóa VI, ngay sau ngày nước nhà thống nhất. Ký ức của người phụ nữ Xtiêng có tính cách hào sảng như mây núi gió rừng này không chỉ là chiến tích mà còn là những hy sinh, mất mát không thể nào bù đắp của đồng chí, đồng bào. Chị Năm Lôi kể, khoảng cuối những năm 60, làng buôn của chị là vùng đứng chân và hoạt động của Khu ủy nên bọn Mỹ - ngụy luôn tổ chức càn quét, hòng tiêu diệt. Chúng lập sân bay dã chiến ngay giữa rừng Bờxa Luxiêng, dùng trực thăng vận mang khí tài, chiến xa lên đây để đánh phá căn cứ, lùng bắt cán bộ và chặn con đường hành lang chiến lược. Cựu Dũng sĩ diệt Mỹ hào hứng kể về một trận đánh in sâu trong ký ức thời cầm súng của mình: “Một đêm, nắm được tin có cán bộ ta vào buôn móc nối với đồng bào, địch cho quân vây ráp với âm mưu thảm sát cả buôn làng. Trước tình hình hết sức hiểm nguy, cán bộ kháng chiến và đội du kích đã mai phục đánh chặn hậu cho bà con tản vào rừng lánh nạn”. Không bắt và giết được người nào, nhưng khoảng một giờ sau, chúng quay lại bắn đàn gia súc. Tiếc tài sản của buôn làng, Điểu Đoi và Điểu Thị Lôi đã quay lại nã súng vào đội hình địch và xua đàn trâu, bò chạy vào rừng sâu. Chị Năm Lôi nói: “Tôi và bác Điểu Đoi chỉ có hai khẩu súng trường nhưng vẫn thay nhau nhả đạn và luồn lắt léo trong rừng để dụ địch sa xuống hầm chông. Trận ấy, chúng tôi diệt được mười tên!”. Sau trận đánh đầy mưu trí, dũng cảm này, du kích Điểu Thị Lôi được nữ tướng Nguyễn Thị Định gửi tặng chiếc khăn rằn và khẩu súng ngắn, đó là nguồn động viên to lớn mà người nữ du kích Xtiêng khắc ghi vào tâm khảm suốt cả đời mình…
***
Tôi thả bộ bước chân xuống mép nước đầu nguồn dòng sông mẹ Đồng Nai và ngước nhìn đỉnh núi Bờxa Luxiêng. Núi vẫn đó, sông vẫn đây, ký ức về một thời oanh liệt vẫn hiện hữu trong quần thể di tích Khu VI Anh hùng. Tôi mãi nhớ về xứ sở này với những con người của một thế hệ từng đi qua chiến tranh, họ không tiếc máu xương cho sự bình yên của làng buôn đại ngàn, lấy mục tiêu độc lập, tự do của Tổ quốc làm lẽ sống đời mình. Tôi cũng sẽ không quên lời chị Điểu Thị Lôi: “Chúng tôi từng cầm súng, vót chông giữ lấy buôn làng, còn những người như cô cháu gái Điểu Thị Prợt đây sẽ tiếp tục gánh vác trách nhiệm xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, đồng bào ấm no, hạnh phúc”. Đó như lời gửi gắm của người nữ cựu binh với lớp trẻ hôm nay. Tôi cảm nhận, truyền thống cách mạng ở vùng quê từng được phong tặng Danh hiệu Anh hùng này vẫn được đắp bồi như dòng sông Đồng Nai mãi chảy, lớp sóng sau nối dồn muôn sóng trước…
 |
Một góc xã Đồng Nai Thượng hôm nay.
