Ngày 16-6 vừa qua, một trận động đất có độ lớn 4.9 xảy ra tại huyện Mường Tè, Lai Châu. Ðây là trận động đất lớn nhất tại nước ta, được ghi nhận từ đầu năm đến nay. Trận động đất khiến bốn cháu học ở trường mầm non bản Giẳng (xã Mường Tè, huyện Mường Tè) bị thương nhẹ do tấm trần thạch cao rơi. Với các nhà khoa học về nghiên cứu địa chấn, các tỉnh ở khu vực Tây Bắc được xác định nằm trong bản đồ vùng có nguy cơ cao xảy ra động đất, luôn được cơ quan chức năng theo dõi, đưa ra các khuyến cáo kịp thời cho người dân.
TS Nguyễn Xuân Anh, Viện trưởng Viện Vật lý địa cầu cho biết, hiện nay, ở Việt Nam, khu vực Tây Bắc có hoạt động động đất mạnh nhất, có khả năng xảy ra những trận động đất lớn, gây nguy hiểm cho con người do đây là nơi có nhiều đứt gãy hoạt động mạnh, như đứt gãy Ðiện Biên - Mường Lay; đứt gãy Sông Mã - Tuần Giáo - Lai Châu. Trong lịch sử, đã ghi nhận các trận động đất có độ lớn 6.8 ở khu vực này. Về các vùng khác có nguy cơ động đất, hiện còn có ở khu vực huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế, với chuỗi động đất bắt đầu từ năm 2014; khu vực sông Tranh 2 (Quảng Nam) và những trận động đất mới xảy ra tại khu vực huyện Trùng Khánh (Cao Bằng). Việt Nam không nằm trong vành đai xảy ra động đất mạnh, rất thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội, du lịch. Tuy nhiên cần đề phòng khu vực miền núi phía bắc, như trận động đất tại Cao Bằng xảy ra năm 2019 sau rất nhiều năm lòng đất "ngủ yên". Với năng lực nghiên cứu địa chấn của các nhà khoa học và hệ thống trang thiết bị quan trắc hiện đại hiện nay cho phép ghi nhận, đưa ra các thông tin về động đất rất nhanh. Thời gian ghi nhận tín hiệu tính bằng giây tương đương tốc độ truyền in-tơ-nét và tùy thuộc vào đặc điểm mô hình tính toán, dự báo mà các sản phẩm đưa ra chỉ sau khoảng từ 1 đến 5 phút (vị trí tâm chấn, độ sâu tâm chấn, độ lớn, khả năng hình thành sóng thần…).
Dẫn chúng tôi tham quan Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, cán bộ của Trung tâm giới thiệu về hệ thống quan trắc động đất hiện đại, giúp kịp thời phát hiện các hiểm họa động đất. Theo đó, Viện Vật lý địa cầu đang quản lý và vận hành mạng lưới 31 đài, trạm quan trắc động đất quốc gia và mạng lưới quan trắc động đất địa phương tại các khu vực có nhiều công trình thủy điện và công trình trọng điểm quốc gia. Các máy ghi động đất được đặt trên nền đá gốc và khi động đất xảy ra, các trạm sẽ ghi nhận, biểu hiện thành các sóng trên hệ thống thiết bị. Một trận động đất phải có tám trạm trở lên ghi nhận được tín hiệu thì hệ thống trung tâm sẽ tự động xử lý, đưa ra các thông số để cảnh báo. Với những trận động đất có độ lớn nhỏ, có dưới tám trạm ghi nhận được tín hiệu thì các chuyên gia sẽ xử lý bằng phần mềm chuyên dụng để có được thông số. Hệ thống các trạm quan trắc còn ghi nhận được động đất trong khu vực và quốc tế, thông qua việc ghi nhận sóng địa chấn lan truyền trong lòng đất.
Theo quy chế của Chính phủ, các trận động đất xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam với độ lớn từ 3.5 độ trở lên theo thang Mô-men sẽ được Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần thông báo cho các cơ quan quốc gia có chức năng truyền bá thông tin và ứng phó nhanh nhất để phát thông báo kịp thời. Ðối với những trận động đất có độ lớn Mô-men nhỏ hơn 3.5, sau khi phát hiện, sẽ được thông báo ngay lập tức trên website của Viện Vật lý Ðịa cầu. Các trận nhỏ hơn thì số liệu sẽ phục vụ cho việc nghiên cứu. Ðể bảo đảm phát hiện kịp thời hiểm họa động đất, sóng thần, các cán bộ của trung tâm luôn duy trì chế độ trực suốt ngày, đêm. Kể từ khi đi vào hoạt động năm 2007 đến nay, trung tâm đã phát hiện và thông báo gần 400 trận động đất xảy ra trên lãnh thổ và thềm lục địa của Việt Nam hoặc có ảnh hưởng tới Việt Nam, với độ lớn từ khoảng 2.5 đến 6.1 theo thang Mô-men.
Chia sẻ về cách phòng, chống, giảm nhẹ thiệt hại do động đất, TS Nguyễn Xuân Anh nhấn mạnh, đặc thù của động đất không dự báo được về thời gian, mà chỉ có thể cảnh báo được về khu vực, vị trí có khả năng xảy ra động đất, độ lớn tối đa… Hằng năm, Viện Vật lý địa cầu có các báo cáo về quan sát động đất và gửi các tỉnh, thành phố để địa phương lên phương án phòng, chống động đất hiệu quả. Do đó, các địa phương ở trong khu vực có nguy cơ cao, cần quan tâm việc phòng, chống, thường xuyên rà soát nhà cửa, công trình, bảo đảm các công trình được thiết kế kháng chấn để giảm nhẹ thiệt hại. Hiện nay, Việt Nam đã có bản đồ phân vùng động đất trên lãnh thổ Việt Nam, với việc xác định các vùng chấn động, độ lớn cực đại và độ sâu chấn tiêu trung bình ở mỗi vùng chấn động. Thời gian tới, Viện Vật lý địa cầu sẽ cập nhật số liệu mới cho bản đồ này để cơ quan quản lý dựa vào đó đưa ra được phương án kháng chấn phù hợp cho các công trình, phục vụ quy hoạch, phát triển các công trình quan trọng của đất nước. Bên cạnh đó, chính quyền cần tuyên truyền cho người dân ở những khu vực có nguy cơ động đất kiến thức cơ bản về phòng, chống, nhất là cách trú ẩn khi động đất xảy ra.
