Xưa là thế. Nay những làn khói đốt đồng mềm mại, thoảng nhẹ chỉ còn trong ký ức. Giờ đây sau vụ gặt thường gặp những đám khói cuồn cuộn bốc lên trên những cánh đồng ven đô. Khói tràn qua quốc lộ. Khói đùn lên từ những vạt ruộng, chân đê. Nhiều nơi khói dầy đặc trộn vào sương sớm đến mức không còn nhìn rõ đường đi. Ô-tô, xe máy ùn ứ hàng dài trên đường. Gặp mấy bà nông dân đang đốt rơm ven đường, lái xe hỏi: "Các bà có biết việc đốt rơm, khói bay mù mịt thế này là ảnh hưởng giao thông và gây độc hại không?". Hỏi để mà hỏi thôi, chắc bác tài cũng biết sẽ không có câu trả lời. Bất ngờ một bà dừng tay cời lửa, đứng dậy: "Biết. Nhưng biết làm thế nào. Mang rơm về thì chất vào đâu? Bay thì kệ nó"(!).
Một câu trả lời ráo hoảnh, nếu không muốn nói là vô cảm. Một chuyên gia ở Bộ Tài nguyên - Môi trường phàn nàn: "Tình trạng đốt rơm xảy ra đã lâu mà vẫn chưa làm sao cấm được. Hại cho sức khỏe lắm đấy. Khói đùn lên đến đâu các chất ô nhiễm sinh ra đến đấy, nhất là bụi mịn PM2.5. Các ông tưởng tượng rằng, cái anh bụi mịn này đường kính chỉ bằng 1/30 sợi tóc. Nó sẽ luồn sâu vào phổi, vào máu của người hít phải. Bệnh về đường hô hấp cấp tính và mạn tính sinh ra từ đây. Dịch Covid-19 khủng khiếp đến như thế nhưng dùng khẩu trang là có thể ngăn chặn được phần nào. Còn với loại bụi mịn siêu nhỏ này thì khẩu trang cũng chả thể nào ngăn nổi".
Bay thì kệ nó! Câu này nghe trong một trường hợp cụ thể mà thấy quen đáo để. Quen ở thói vô trách nhiệm của con người - "kệ nó". Chung quanh chúng ta thấy có nhiều chuyện người ta biết là làm liều, gây hại cho người khác, nhưng vì cái lợi nhỏ của bản thân mà quên đi lợi ích lớn, lợi ích của cộng đồng. Xả nước thải chưa qua xử lý ra môi trường - kệ nó. Lò gạch, lò vôi thủ công ngay cạnh khu dân cư nhả khói nghi ngút - kệ nó. Sau buổi dạ hội, vỏ chai, túi ni-lon, thức ăn thừa bị ném bừa bãi ra vườn hoa, đường phố - kệ nó. Ở một khu chung cư nọ, ca-mê-ra ghi lại hình ảnh một thanh niên coi thang máy như nhà vệ sinh nhà mình, cũng là thái độ không thể chấp nhận của một lối sống bất chấp pháp luật, vô văn hóa.
Nói rộng thêm chút nữa là chuyện tình làng nghĩa xóm. Nghe bên hàng xóm vợ chồng xô xát, bát đĩa xoong nồi bay vèo vèo ra sân, lẽ ra phải xem xét, khuyên can, nhưng ông chồng kéo tay bà vợ: không phải việc của mình (!). Nhà bên có vòi nước máy quên không vặn lại nước chảy xối xả, nhiều người nhìn thấy và cũng nhiều người đi qua - kệ nó. Tất nhiên rồi cũng có người bấm chuông nhắc hộ. Ở công sở, có anh gác cả hai chân lên bàn, nói chuyện điện thoại oang oang hồi lâu khiến ai cũng khó chịu, nhưng cũng chả thấy ai nhắc nhở, thôi cái việc nhắc là của... Trưởng phòng. Mình nhắc "nó" lại bảo nhúng mũi vào chuyện riêng tư.
Căn bệnh "sống chết mặc bay" hiển hiện ngay trước mắt, ở khắp mọi nơi mọi chốn, từ nông thôn đến thành thị, từ người lao động bình thường đến anh áo trắng cổ cồn. Một nhà văn hóa bảo rằng: "Chúng ta phải lên án. Chúng ta phải sốt ruột lên chứ!". Nhưng thưa ông, "chúng ta" là đại từ chỉ số nhiều, anh nọ tưởng anh kia. Có người bày bừa khắc có người thu dọn. Ai cũng ngại đụng vào tổ kiến lửa. Ai cũng nghĩ chẳng phải việc của mình. Ai cũng nghĩ chuyện đó rồi cũng qua đi thôi mà. Nhưng không phải thế. Chẳng thấy có chuyện nào tự "qua đi" cả.
Thế cho nên ngoài việc hô to "chúng ta phải vào cuộc" thì trước hết từng người phải soi xét chính mình. "Tôi" sẽ làm anh Lục Vân Tiên vào cuộc đầu tiên chống căn bệnh "kệ nó". Rồi pháp luật, hương ước, quy định... phải chặt chẽ hơn, tỉ mỉ hơn, làm từ việc nhỏ nhất, không thể xem thường cái thói quen xấu tưởng như vô hại. Từ đấy hình thành những thói quen, những tập quán tốt lành của mỗi người, mỗi cộng đồng.
