Hơn nửa thế kỷ qua, mỹ thuật sân khấu Việt Nam đã có những đóng góp đáng kể với hàng nghìn vở diễn, hàng trăm giải thưởng, huy chương vàng, bạc, trong nước và quốc tế… Nhưng phần lớn ý kiến của giới chuyên môn trong và ngoài giới sân khấu đều cho rằng: sân khấu Việt Nam nói chung, trong đó có mỹ thuật sân khấu, nếu không được “công nghiệp hóa”, “hiện đại hóa” sẽ lạc hậu và tiếp tục tụt hậu.
Hiện nay, hầu hết các rạp ở Hà Nội đều đã cũ, được tu bổ, cải tạo, sửa chữa, nâng cấp trên cơ sở cũ, có rạp hát đã trên cả trăm năm nay...
Thiết kế mỹ thuật sân khấu - với chức năng của người họa sĩ trang trí sân khấu - là một bộ phận không thể tách rời của nghệ thuật sân khấu - bao gồm kịch bản, đạo diễn, âm nhạc, múa, ánh sáng, âm thanh... Trong mối quan hệ tổng hòa đó, chức năng của họa sĩ thiết kế mỹ thuật và đạo diễn thật sự gắn bó mật thiết với nhau, để tạo nên nghệ thuật xử lý không gian sân khấu, với các thủ pháp gợi tả, hiện thực, ước lệ, tượng trưng… làm cho vở diễn đạt yêu cầu cả về nội dung và hình thức, đưa ngôn ngữ trang trí đến với người xem, tạo điều kiện cho nghệ sĩ biểu diễn sáng tạo...
Trong chặng đường lịch sử của nền sân khấu cách mạng và lịch sử hoạt động của Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, thiết kế mỹ thuật đã đóng một dấu son và được ghi nhận như một bộ phận không thể thiếu của nghệ thuật sân khấu Việt Nam đương đại…
Tuy nhiên, thời gian vừa qua, nhất là vài ba năm trở lại đây, trong cơ chế thị trường, cũng như các khâu kịch bản, đạo diễn, âm nhạc, diễn xuất của diễn viên..., trang trí sân khấu cũng có vẻ chững lại với sự đơn điệu và lặp lại chính mình. Một đội ngũ quá mỏng (vài ba chục anh em họa sĩ sân khấu trong cả nước), với điều kiện sân khấu quá ít ỏi của các nhà hát, đã không thể phát huy hết sức sáng tạo của họa sĩ.
Nếu so sánh với sân khấu các nước tiên tiến trên thế giới, chúng ta phải chấp nhận một thực tế là sân khấu của các rạp hát Việt Nam hôm nay quả là cũ kỹ, nghèo nàn, đơn điệu và lạc hậu về mọi phương diện kỹ thuật, từ ánh sáng, âm thanh đến công tác hậu đài, chuyển cảnh, các yêu cầu tối thiểu về thao tác, phối hợp trên sân khấu. Sân khấu vẫn chỉ là một sàn diễn cố định vài chục mét vuông từ đầu đến cuối vở diễn với những riềm, cánh gà cố định và chung cho tất cả các loại hình nghệ thuật từ ca, múa, nhạc, giao hưởng hợp xướng, tuồng, chèo, cải lương, kịch nói cho đến cả hoa hậu áo dài và thời trang áo tắm...
Cách đây dăm năm, Liên hoan Sân khấu Thử nghiệm Quốc tế do Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam tổ chức tại Nhà hát Lớn Hà Nội; một vở kịch của đoàn Trung Quốc, do yêu cầu của vở diễn là phải đưa một cái ô tô (dù chỉ là loại nhỏ như xe zép) lên sân khấu, nhưng vì không có lối vào, nên đã phải chuyển địa điểm biểu diễn sang sân khấu tròn của Liên đoàn Xiếc Việt Nam, vì tất cả các rạp hát ở Hà Nội đều không có lối nào đưa ô tô vào sân khấu được cả!)… Rồi các thao tác kỹ thuật như tắt đèn, chuyển cảnh, thay đổi không gian, địa điểm vẫn thô sơ, lạc hậu, kéo ra kéo vào, lên xuống vài tấm phông vải mềm và đặt xuống, dựng lên vài bục gỗ dán, panô di động với chất liệu chủ yếu là gỗ, vải và nhựa… cũng có lúc bấm nút bằng công tắc điện, có lúc phông lên rất nhanh, nhưng có lúc đã hết nhạc chuyển cảnh mới từ từ hạ xuống… các nghệ sĩ biểu diễn thì toát mồ hôi, còn khán giả thì cười thông cảm.
Đó là chưa kể đến chức năng của đèn pitstole (đèn rọi): đạo diễn xử lý chỉ cần đặc tả vào gương mặt một nhân vật thôi, nhưng chỉnh mãi, quầng ánh sáng của đèn vẫn chiếu sáng cả người và phông cảnh, chưa kể đèn còn đu đưa, và một bác hậu đài chạy như bay đến, giữ chặt lấy cái đèn rọi, nhưng chỉ được một lúc vì cái đèn nóng quá - âm nhạc đang đặc tả cao trào, gợi cảm, diễn viên đang đắm mình vào diễn xuất - nhưng đèn thì đã tắt ngấm từ lúc nào…
Trong lúc các nước, nhất là các nước có nền sân khấu tiên tiến, đã từ lâu, sân khấu - sàn diễn - đã được xây dựng rất hiện đại. Những sân khấu quay nhiều chiều, nhiều tầng, nhiều lớp, cả lên cao hay xuống thấp dưới gầm sàn diễn, cả mở rộng và thu hẹp không gian, những cầu diễn tự động nối khán giả với nghệ sĩ biểu diễn trên cao, với ánh sáng, âm thanh hoàn hảo bởi vài trăm ngọn đèn chiếu sáng và tạo dựng không gian bằng ánh sáng, bằng các màn hình led. Để dàn dựng, xử lý một lớp kịch, nếu cần thiết, đạo diễn và họa sĩ có thể đưa cả voi, ngựa, ô tô và nhiều cảnh thật khác của đời sống lên sân khấu... Nghĩa là sự hiện đại hóa một cách triệt để, đã tạo điều kiện tối đa cho đạo diễn, họa sĩ, nhạc sĩ, múa, diễn viên, âm thanh, ánh sáng tìm tòi, sáng tạo trong trang trí, mở ra nhiều không gian linh hoạt, biến hóa, bất ngờ, đầy gợi cảm và hết sức chủ động với đầy đủ các chất liệu cũng đa dạng và phong phú. Nào là các loại chất dẻo, thủy tinh, các loại kính màu và gương phản chiếu, các tấm nhựa công nghiệp và các loại sợi, thảm cho mặt sàn sân khấu phù hợp với phong cách của từng vở diễn, và từng loại hình nghệ thuật sân khấu, từ cổ điển đến hiện đại...
Và như thế, sân khấu Việt Nam nói chung, trong đó có sân khấu của Thủ đô, nếu không được “công nghiệp hóa”, “hiện đại hóa” một cách đồng bộ, triệt để từ các cơ sở vật chất, kỹ thật của các nhà hát, thì sẽ lạc hậu và còn tiếp tục tụt hậu, so với sân khấu của châu lục cũng như các nước có nền sân khấu tiên tiến trên thế giới…
