Bên cạnh những giá trị văn hóa, lịch sử, không gian công cộng còn là nơi thể hiện sức sống, linh hồn, cảm xúc của đô thị, có tác dụng kết nối con người. Bởi vậy, không gian công cộng rất cần được quan tâm, mở rộng nhằm tạo nên đô thị hiện đại, đáng sống.
Tuy nhiên, tác động từ sự phát triển kinh tế, gia tăng dân số và tốc độ đô thị hóa khiến các không gian chung đang có xu hướng ngày càng bị thu hẹp, lấn chiếm, tư nhân hóa, thương mại hóa. Thời gian qua, Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và một số thành phố từng có không ít trường hợp “xẻ thịt” các công viên, hồ nước bằng hoạt động cho thuê nhà hàng, dịch vụ hay chiếm dụng không gian sân chung cư, khu tập thể, vỉa hè… để sinh hoạt, buôn bán, trông xe khiến dư luận bức xúc. Thực tế cho thấy, phần lớn không gian công cộng trên cả nước chưa được quan tâm và phát triển theo kịp tốc độ đô thị hóa; chưa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, nghỉ ngơi, giao tiếp hằng ngày của cộng đồng. Rất ít không gian được thiết kế và chăm sóc thường xuyên; hệ thống không gian chưa phân bố hợp lý, đặc biệt thiếu tại khu vực trung tâm các thành phố lớn… Sự phát triển của Hà Nội và một số đô thị lớn đang theo hướng đề cao giá trị thương mại hơn giá trị sử dụng. Không gian đô thị vẫn còn thiếu sự nghiên cứu thấu đáo về vai trò của nó với chất lượng sống đô thị; người dân chưa thật sự quan tâm, còn thờ ơ với việc bảo vệ và đấu tranh mở rộng không gian này cho nhu cầu của mình; các cấp quản lý nhận thức không đầy đủ, chưa coi không gian công cộng là cấp bách; không có kinh phí, hết quỹ đất để xây dựng… là những lý do khiến không gian công cộng chưa được tạo dựng và mở rộng.
Thực tế những năm gần đây, khi các không gian cũ mất đi đã có nhiều loại hình mới xuất hiện nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân, như phố đi bộ, phố sách, không gian bích họa, thung lũng hoa... Nhiều tổ chức, cá nhân cũng bắt đầu vào cuộc nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của không gian đô thị, tạo dựng các không gian nhỏ, sân chơi trong thành phố. Ðiển hình, 5 năm qua, nhóm Think Play Ground do Nguyễn Tiêu Quốc Ðạt sáng lập là nhóm đầu tiên biến những khu đất nhỏ bị bỏ hoang, sử dụng sai mục đích trở thành những không gian công cộng quy mô nhỏ, sân chơi cho trẻ em. Ðến nay, Think Play Ground đã xây dựng 125 sân chơi trên khắp cả nước, đồng thời đóng góp một lượng sân chơi đáng kể cho các quận, huyện trong địa bàn Hà Nội. Gần đây, HealthBridge - tổ chức Nhịp cầu Sức khỏe (Ca-na-đa) đã hỗ trợ Hội An phát triển không gian công cộng trong thời hạn 5 năm, qua đó phát huy được vai trò của người dân khi họ có thể đóng góp 80% cả về tiền bạc và công sức...
Tại tọa đàm “Không gian công cộng ở Hà Nội và sự tham gia của người dân” do mạng lưới Vì một Hà Nội đáng sống tổ chức vừa qua, các nhà nghiên cứu cùng cho rằng: vai trò của không gian công cộng cần phải được nhìn nhận đúng, dựa trên sự đồng thuận của Nhà nước, người dân, giới chuyên môn và được ưu tiên trong các chính sách phát triển, đầu tư ngân sách. Cần phát huy được tiềm năng lớn trong nhân dân nhằm giảm bớt gánh nặng ngân sách nhưng vẫn xây dựng được những không gian công cộng phù hợp, phục vụ tốt hơn nhu cầu của người dân và góp phần tạo nên bản sắc đô thị.
