Linh hoạt chính sách để thu hút người tham gia

Với 99% số lao động di cư (LÐDC) chưa tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH), dẫn đến việc họ sẽ không được hỗ trợ giảm rủi ro khi ốm đau, tai nạn lao động (LÐ), tuổi già, ông Bùi Sỹ Lợi (ảnh bên), Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội, cho rằng: doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân cũng như chính sách cần "tiếp sức" cho người lao động.

Linh hoạt chính sách để thu hút người tham gia

- Thưa ông, có 34,3% số LÐDC gặp khó khăn về việc làm, 42,6% số nữ LÐDC gặp khó khăn về chỗ ở, và 97,9% số lao động phi chính thức không có BHXH, điều này không chỉ ảnh hưởng quyền lợi của người LÐ, mà còn tiềm ẩn nhiều hệ lụy cho xã hội?

- Mục tiêu của chúng ta là mọi công dân Việt Nam đều có quyền và nghĩa vụ tham gia hệ thống ASXH mà trụ cột là BHXH, do đó phải có lộ trình để hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân theo các tầng nấc khác nhau.

Ðất nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và dịch chuyển cơ cấu LÐ theo hướng từ khu vực phi chính thức sang khu vực chính thức, nhằm tạo việc làm bền vững cho người lao động; đặc biệt, là cải thiện điều kiện làm việc, môi trường xã hội, thu nhập ổn định. Tuy nhiên, số lượng lao động di chuyển từ nông thôn ra đô thị, các khu công nghiệp là rất lớn, các thiết chế xã hội chưa thể đáp ứng ngay được, nên vấn đề việc làm, nhà ở, đời sống của người LÐ, đặc biệt là LÐDC là rất khó khăn.

Nếu các vấn đề nêu trên không được giải quyết kịp thời thì ảnh hưởng trực tiếp không chỉ đến đời sống của người LÐ mà còn tạo ra hệ lụy xã hội, không chỉ khó khăn cho hiện tại mà cả tương lai sau này. Xuất phát từ tình hình trên Ðảng, Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách hướng đến việc làm bền vững và ASXH cho người dân; đặc biệt là Nghị quyết số 28-NQ/TW của Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Ðảng Cộng sản Việt Nam khóa XII về cải cách chính sách BHXH nhằm phát triển hệ thống chính sách linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hướng tới bao phủ toàn dân theo lộ trình phù hợp điều kiện phát triển kinh tế - xã hội; kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng - hưởng; công bằng, bình đẳng; chia sẻ và bền vững.

- Nhưng thực tế là nhiều người LÐDC chính thức không có hợp đồng LÐ mà chỉ là thỏa thuận miệng với chủ sử dụng LÐ nên không được đóng BHXH. Thậm chí nhiều LÐ cũng không muốn đóng BHXH do bị khấu trừ thu nhập thực tế và nhiều chủ sử dụng LÐ cũng vin vào đó để né tránh trách nhiệm đóng BHXH với LÐ. Theo ông, làm gì để người LÐDC chính thức và chủ sử dụng "gặp" được nhau?

- Theo quy định của pháp luật lao động và BHXH thì người lao động làm việc từ đủ một tháng trở lên đều phải tham gia BHXH bắt buộc. Vấn đề ở đây là cả chủ sử dụng LÐ và người LÐ phải tuân thủ pháp luật, sau đó là các cơ quan quản lý nhà nước phải tăng cường công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật, làm chuyển biến nhận thức của toàn dân về ý nghĩa của BHXH là "của để dành", Nhà nước, doanh nghiệp, người LÐ phải tham gia và có trách nhiệm xây dựng hệ thống ASXH vì toàn dân, đây là vấn đề có ý nghĩa xã hội và nhân văn sâu sắc, Nhà nước đóng vai trò chủ đạo về xây dựng, hoàn thiện pháp luật, bảo hộ và hỗ trợ để bảo tồn, tăng trưởng quỹ. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật về BHXH, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các vi phạm, nhất là các hành vi trốn đóng, nợ đóng, gian lận, trục lợi tiền BHXH.

Thật ra hầu hết LÐDC có việc làm không ổn định, thu nhập thấp không đủ sống, chỗ ở khó khăn... (như con số điều tra) thì chưa được tham gia BHXH bắt buộc. Ngay cả người làm việc trong khu vực có quan hệ LÐ, thuộc nhóm khoảng 3 triệu người có thời gian làm việc từ đủ một tháng trở lên nhưng chưa tham gia BHXH là trái quy định của pháp luật. Khu vực phi chính thức hiện nay mới có khoảng 200 nghìn người tham gia BHXH tự nguyện là rất thấp, dẫn tới khoảng 69% lực lượng LÐ xã hội chưa tham gia BHXH (theo báo cáo của Chính phủ, đến hết năm 2018 mới có 31% lực lượng LÐ từ đủ 15 tuổi trở lên tham gia BHXH), đây là vấn đề rất đáng suy nghĩ khi chúng ta đang hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân theo Nghị quyết 28 -NQ/TW.

- Vậy đâu là giải pháp toàn diện hỗ trợ cho LÐDC chính thức và phi chính thức, tạo cơ hội an sinh cho một lực lượng đông đảo hiện nay?

- Trước hết, với LÐDC chính thức, Nhà nước, doanh nghiệp và chính quyền sở tại cần có chính sách hỗ trợ nhằm bảo đảm các dịch vụ xã hội cơ bản để LÐDC có cơ hội ổn định sản xuất, có thu nhập là điều kiện tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của pháp luật. Trong đó, bản thân LÐDC phải hiểu rõ chính sách và nghiêm túc tuân thủ pháp luật để có trách nhiệm tham gia BHXH vì quyền và lợi ích của chính mình. Doanh nghiệp phải thực hiện trách nhiệm xã hội để chăm lo cho người LÐ; về phía chính quyền và các cơ quan quản lý nhà nước cùng với việc tăng cường tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật để chủ sử dụng LÐ và người LÐ tuân thủ quy định thì phải thường xuyên thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm khắc để bảo đảm thượng tôn pháp luật.

Thứ hai, đối với khu vực không chính thức, pháp luật đã quy định hình thức BHXH tự nguyện theo nguyên tắc đóng hưởng và Nhà nước hỗ trợ 30% mức đóng cho lao động thuộc hộ nghèo, 25% mức đóng cho LÐ hộ cận nghèo và 10% cho LÐ khác là một chính sách ưu việt thể hiện trách nhiệm xã hội của Nhà nước. Tuy nhiên, đề nghị cần nâng mức hỗ trợ cao hơn phù hợp tình hình thu nhập của LÐ khu vực không chính thức còn thấp và chưa ổn định, với phương châm Nhà nước hỗ trợ trước để không phải hỗ trợ sau khi người LÐ cao tuổi (như chính sách trợ cấp hưu trí xã hội hiện nay).

- Xin cảm ơn ông!