Nhiều người chọn hưởng BHXH một lần
Tại Hội thảo khoa học “BHXH một lần ở Việt Nam - Thực tiễn và những vấn đề đặt ra” do BHXH Việt Nam phối hợp Trường đại học Kinh tế quốc dân tổ chức mới đây, BHXH Việt Nam cho biết, số NLĐ nghỉ hưởng BHXH một lần trong giai đoạn 2016 - 2020 đang có xu hướng gia tăng qua các năm với tốc độ tăng trung bình mỗi năm khoảng 11%.
Số người nghỉ hưởng BHXH một lần giai đoạn 2016 - 2019 có sự dịch chuyển về độ tuổi. Cụ thể: Độ tuổi có số người nghỉ hưởng BHXH một lần nhiều nhất là từ 26 đến 29 tuổi và bình quân tuổi nghỉ hưởng BHXH một lần (bao gồm cả nghỉ BHXH một lần do đến tuổi về hưu nhưng chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu) tăng dần từ 32,55 tuổi năm 2016 lên 33,3 tuổi năm 2019.
Theo BHXH Việt Nam, việc gia tăng số người hưởng BHXH một lần đồng nghĩa với việc gia tăng số người rời khỏi hệ thống, gây khó khăn cho việc thực hiện mục tiêu bao phủ BHXH toàn dân theo tinh thần của Nghị quyết số 28-NQ/TW của BCH TW Đảng khóa XII.
Đặc biệt, đối với NLĐ, BHXH Việt Nam cho rằng, việc lựa chọn hưởng BHXH một lần, các quyền lợi của NLĐ sẽ bị hạn chế hơn so hưởng lương hưu hằng tháng. Cụ thể, có 5 điểm hạn chế, đó là: NLĐ sẽ không được cộng nối thời gian đóng BHXH; không được Quỹ BHXH trả kinh phí mua thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) khi hết tuổi lao động và các quyền lợi về khám, chữa bệnh BHYT; khi NLĐ qua đời thì người lo mai táng không được hưởng trợ cấp mai táng phí và trợ cấp tử tuất hằng tháng hoặc một lần; mức hưởng BHXH một lần chỉ 1,5 tháng hoặc 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng theo quy định thấp hơn mức NLĐ và người sử dụng lao động đóng (2,64 tháng lương); người tham gia BHXH, khi đã hưởng lương hưu thì mức lương hưu được điều chỉnh định kỳ theo chỉ số giá tiêu dùng và mức tăng trưởng kinh tế, trong khi người hưởng BHXH một lần không được hưởng chế độ này.
Như vậy, khi NLĐ nhận BHXH một lần, sẽ thiệt thòi khi chưa đến tuổi nghỉ hưu đã tiêu hết tiền dưỡng già. Để đến khi về già, không được hưởng hưu trí, họ phải phụ thuộc vào con, cháu và xã hội; nếu không may bị bệnh, không có thẻ BHYT còn phải đối mặt với nguy cơ không chi trả nổi chi phí khám, chữa bệnh chỉ sau một lần mắc bệnh và nằm viện thời gian dài, từ đó phải đối mặt tình trạng nghèo đói, kiệt quệ, trở thành gánh nặng đối với gia đình và xã hội.
Đề xuất tăng quyền lợi cho NLĐ
Ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng Ban Quan hệ lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) cho rằng: Có nhiều nguyên nhân dẫn đến NLĐ chọn hưởng BHXH một lần. Trước tiên, phải kể đến điều kiện thu nhập, đời sống của NLĐ hiện nay còn quá khó khăn. Qua điều tra, khảo sát của Tổng Liên đoàn về tiền lương, thu nhập của NLĐ hằng năm cho thấy, hầu hết NLĐ có thu nhập vừa đủ hoặc phải hết sức tằn tiện, phải làm thêm giờ mới có thể đủ trang trải cuộc sống, “ráo mồ hôi là hết tiền” (chỉ có khoảng hơn 15% số NLĐ làm việc có tích lũy).
Bên cạnh đó, ông Quảng cũng cho rằng: “Hệ thống chính sách BHXH hiện nay của nước ta chưa thật sự hấp dẫn, chưa linh hoạt nên chưa thu hút được đông đảo NLĐ gắn bó lâu dài với hệ thống BHXH.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, NLĐ muốn hưởng chế độ hưu trí phải có ít nhất 20 năm đóng BHXH và bảo đảm tuổi đời theo quy định; trong khi tuổi đời của số đông NLĐ khi nghỉ việc còn trẻ. Họ không thể chờ đợi đóng đủ 20 năm để được hưởng chế độ hưu trí. Ngoài ra, các quy định của pháp luật về hưởng BHXH một lần khá dễ dàng cũng là nguyên nhân dẫn đến việc NLĐ xin hưởng BHXH một lần có xu hướng gia tăng”.
Do đó, để bảo đảm an sinh xã hội lâu dài theo quy định tại Hiến pháp, khắc phục những hạn chế của chính sách về hưởng BHXH một lần, đồng thời tạo tính hấp dẫn để NLĐ chủ động tham gia và gắn bó lâu dài với hệ thống BHXH, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp như: Hệ thống BHXH phải được hoàn thiện theo hướng “linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại, hội nhập quốc tế”; Tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí; giảm điều kiện thời gian tham gia BHXH tối thiểu để hưởng chế độ hưu trí; điều chỉnh cách tính lương hưu theo nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững; sửa đổi các quy định về mức đóng, căn cứ đóng bảo hiểm xã hội để đạt mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH; hoàn thiện các chế tài xử lý vi phạm pháp luật về BHXH, nhất là đối với các hành vi trốn đóng, nợ đóng, trục lợi BHXH…
Đồng tình với quan điểm trên, ông Trần Hải Nam, Phó Vụ trưởng BHXH (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) cho rằng, để giảm tình trạng NLĐ lựa chọn việc hưởng BHXH một lần, Nhà nước cần thực hiện những giải pháp tổng thể mang tính vĩ mô để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập và đời sống của NLĐ.
Chỉ khi NLĐ có thu nhập ổn định, có đủ nguồn lực tài chính để trang trải các chi phí trong sinh hoạt và có tích lũy thì khi đó sẽ nâng cao khả năng tiết kiệm, tham gia đóng góp để thụ hưởng khi về già.
Bên cạnh đó, cần từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật về BHXH, như: Tăng lợi ích và tính hấp dẫn của chính sách lương hưu thông qua việc sớm thực hiện giảm điều kiện về thời gian đóng góp tối thiểu từ 20 năm xuống 15 năm và tiến tới 10 năm; hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện theo hướng đa dạng, linh hoạt (bổ sung thêm các chế độ ngắn hạn, tăng cường chính sách hỗ trợ tiền đóng từ ngân sách nhà nước và huy động các nguồn lực xã hội khác…), qua đó góp phần tăng thêm cơ hội cho những NLĐ sau khi bị mất việc làm, không có cơ hội để trở lại với khu vực lao động chính thức, vẫn có thể tiếp tục tham gia đóng góp BHXH tự nguyện để đủ điều kiện hưởng lương hưu thay vì hưởng BHXH một lần.
