Đô thị và quyền con người

Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định quyền và nghĩa vụ của công dân. Điều đó cần được soi chiếu trong quy hoạch, quản lý đô thị và xây dựng văn hóa đô thị. Nhất là khi chúng ta đang bước vào thời kỳ phát triển công nghiệp 4.0 với mục tiêu phát triển đô thị thông minh, đô thị xanh, đô thị bền vững. 

Không gian công cộng ở khu đô thị cần được tích cực tạo dựng.
Không gian công cộng ở khu đô thị cần được tích cực tạo dựng.

1. Cách đây bảy năm, vào 9 giờ 55 phút ngày 28-11-2013, Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Hiến pháp năm 2013 - bản Hiến pháp thứ năm của Nhà nước ta. 

Và trong Hiến pháp năm 2013, quyền con người đã được khẳng định với một nội dung mới đầy đủ, sâu sắc, toàn diện và phù hợp với công ước quốc tế về quyền con người. Tại Chương II (Quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân), điều 43 đã nêu rõ: mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường. 

Với quy hoạch xây dựng và quản lý đô thị, thì điều 43 này nói lên nhiều vấn đề.

2. Ở nước ta, khi nói đến đô thị, người ta thường nghĩ ngay đến quy mô dân số và diện tích hành chính, trước khi nghĩ đến hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội. Có thể thấy, ở không ít địa phương, chính quyền đô thị quản lý nặng về kiểm soát và xây dựng phát triển, mà thiếu quan tâm đến môi sinh và chất lượng sống của cư dân đô thị. Đây là vấn đề yếu kém nhất của hệ thống đô thị nước ta hiện nay. 

Không khó nhận thấy, đô thị càng phình to, dân số càng đông, càng tỷ lệ nghịch với chất lượng sống. Đô thị thiếu không gian xanh như công viên, dải cây xanh, hồ nước… để cải thiện vi khí hậu. Thiếu các cơ sở phục vụ cộng đồng như trường học, nhà trẻ, y tế, nhà hát, rạp chiếu phim, nhà văn hóa, khu vui chơi cho trẻ em, nơi nghỉ dưỡng cho người cao tuổi. Hạ tầng kỹ thuật đô thị yếu kém, lạc hậu dẫn đến nạn ách tắc giao thông, ngập úng, thiếu thốn nước sạch… Môi trường sống bị ô nhiễm bởi tiếng ồn, tiếng gầm rú và khí thải, bụi bẩn bởi hàng vạn xe ô-tô, hàng triệu xe máy ngày ngày gây ra trên đường phố.

Các khu đô thị mới được xây dựng vốn được kỳ vọng trở thành hình mẫu của đô thị văn minh, thì đều thiếu không gian công cộng phục vụ con người và cộng đồng. Điều kiện sống, chất lượng sống của con người bị ảnh hưởng, khi mà trẻ em sống trong đô thị bị thiếu chỗ vui chơi an toàn và phù hợp với tuổi thơ, bởi sự mất an toàn trong hoạt động đô thị, bị đe dọa bởi tai nạn giao thông. Nhiều trường học phổ thông các cấp, kể cả trường mẫu giáo không đạt chuẩn bởi thiếu sân chơi, phòng học. Chất lượng sống bị xâm phạm khi đô thị thiếu các không gian công cộng, công trình phục vụ cộng đồng, cơ sở y tế. Chất lượng sống đi xuống khi vỉa hè, không gian chung bị lấn chiếm vì tư lợi… mà không bị chính quyền xử lý hoặc xử lý không triệt để. Chất lượng sống của con người cũng bị tác động xấu khi nạn xây dựng trái phép vẫn ngang nhiên tồn tại, kéo dài, ảnh hưởng đến trật tự xã hội, đến cuộc sống hằng ngày và sức khỏe của cư dân. 

3. Còn rất nhiều vấn đề liên quan đến quyền con người đã được hiến định mà từ trước đến nay, do nhiều lý do khách quan và chủ quan mà có những nơi, chính quyền và cư dân đô thị lãng quên. Thậm chí nhiều người còn không biết và vì thế hiệu quả công việc cũng như trách nhiệm của chính quyền cùng với cộng đồng trong xây dựng, cải tạo, giữ gìn môi trường sống đô thị chưa cao hoặc thực hiện không đầy đủ.

Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định quyền và nghĩa vụ của công dân. Điều đó cần được soi chiếu trong quy hoạch, quản lý đô thị và xây dựng văn hóa đô thị. Nhất là khi chúng ta đang bước vào thời kỳ phát triển công nghiệp 4.0 với mục tiêu phát triển đô thị thông minh, đô thị xanh, đô thị bền vững.