Kỳ 3: Một Cuba sẵn sàng bừng thức
(Tiếp theo và hết)
Từ chợ nghệ thuật bình dân
Đến Cuba mà không tới thăm được chợ tranh, chiêm ngưỡng những bức tranh xé từ giấy báo thì quả là chưa chạm tới những mạch ngầm văn hóa của xứ sở này. Nếu như hàng hóa tiêu dùng là những thứ rất ít xuất hiện và có thì cũng vô cùng nghèo nàn ở La Habana, thì ngược lại, những sản phẩm văn hóa hoặc mang thông điệp văn hóa lại khiến cho bạn phải thảng thốt ngỡ ngàng.
Đến Cuba, tôi chưa có dịp đi tham quan những cơ sở sản xuất xì gà, chưa được đi xem ballet nhưng tôi đã kịp đi chợ tranh Almacennes San Jose trong khu Avenida del Puerto. Đúng như tên gọi, tranh là thứ áp đảo tại đây. Bạn có thể tìm thấy vô cùng đa dạng các tác phẩm hội họa các trường phái như một ma trận khắp không gian rộng lớn tại một căn nhà lắp ghép diện tích vài trăm m² với hai tầng, tầng dưới dành cho các mặt hàng thủ công mỹ nghệ, còn tầng trên gần như chỉ dành để bày bán tranh. Những gian hàng này hầu hết của các họa sĩ địa phương thuê để bán chính những tác phẩm của họ. Khu chợ tọa bên bờ vịnh Havana, kề ngay một bến cảng bị bỏ hoang phế. Nhưng ngược lại với cảnh đổ nát trong tầm mắt, cả một rừng tranh ở đây đã tạo nên một sinh khí khác. Một điều dễ nhận thấy khi nhìn vào tranh ở đây là các nghệ sĩ Cuba dù là vẽ tranh để bán giá bình dân thì phong cách cũng rất khác biệt, như thể họ vẽ là vì họ nhiều hơn là vẽ chiều theo thị hiếu khách để bán tranh vậy. Trừ một số khu vực bán tranh gốc hoặc tác phẩm đặc biệt sẽ cấm chụp ảnh, còn lại bạn có thể khám phá như một khu chợ bình thường, chỉ khác rằng, đó là một khu chợ nghệ thuật.
Tại Hà Nội, tôi còn nhớ một nhóm họa sĩ đã từng mở phiên chợ nghệ thuật tại chợ Hàng Da nhằm “kích cầu nghệ thuật” với khát vọng đưa những sản phẩm hội họa thành những thứ hàng hóa được tiêu thụ. Cuba đã làm được điều này. Nếu biết mua, chỉ phải bỏ ra 200 USD bạn đã có thể sở hữu bức sơn dầu khổ lớn, mức giá này chỉ bằng phân nửa mức giá tại Việt Nam.
Những hào quang nghệ thuật
Con người có thể sống mà không có âm nhạc hay không? Nếu ở Cuba, tôi sẽ có ngay câu trả lời là không. Âm nhạc hiện diện trong mọi lĩnh vực, mọi ngõ ngách của đời sống, từ bình dân cho đến đỉnh cao. Và điều ngạc nhiên với chúng tôi đó là, Cuba trong sự thật 60 năm bị bao vây, cấm vận, bị cố tình đẩy vào quên lãng thì những môn nghệ thuật vẫn tỏa sáng. Những môn nghệ thuật đỉnh cao vẫn là nhu cầu thiết yếu của người dân, với sự đồng hành của Nhà nước.
Ngày cuối ở La Habana, chúng tôi được xem một đêm biểu diễn nhạc kịch tại sân khấu Tropicana. Đây là chương trình biểu diễn nghệ thuật lâu đời tại Cuba, suốt từ những năm 1930 của thế kỷ trước. Vượt qua những thăng trầm thời cuộc, những biến đổi chính trị ở Cuba, những khó khăn về kinh tế nhiều lúc tưởng như chạm đáy ở quốc đảo này, Tropicana vẫn tồn tại với những sắc mầu chói lọi, sự hoành tráng, phô diễn đậm chất Mỹ la-tinh. Giá vé 120 USD bao gồm cả đồ ăn nhẹ cho một suất diễn ba tiếng là không hề rẻ ngay cả với khách nước ngoài, nhưng những gì bạn được thụ hưởng thật xứng với đồng tiền bỏ ra. Chương trình biểu diễn ở sân khấu ngoài trời với thiết kế công phu trong một không gian mở, giao hòa giữa diễn viên và khán giả.
 |
Một ban nhạc nữ khá “hiền lành” biểu diễn tại một khách sạn hạng sang.
Ngoài sân khấu chính, sân khấu phụ 360 độ, hầu hết các tiết mục diễn viên đều tràn xuống khán giả khắp các lối. Bạn sẽ được nghe, nhìn, tương tác với các vũ công rực rỡ ở cự ly gần nhất. Thậm chí là lưu lại những bức ảnh đầy cảm xúc. Nếu so sánh giá vé xem biểu diễn Tropicana với mức thu nhập bình quân đầu người của Cuba chỉ vào khoảng 200 USD/tháng mới thấy mức độ xa xỉ đến đâu và quyết tâm bảo tồn những giá trị văn hóa của những người làm nghệ thuật tại đất nước mang hình con cá sấu này như thế nào. Người Cuba chưa bao giờ tiếc tiền cho nghệ thuật. Một người dân có mức thu nhập trung bình của Cuba phải dành ít nhất số tiền kiếm được trong nửa năm mới đủ cho một tấm vé xem Tropicana. Tất nhiên trên thực tế không phải người dân nào cũng đủ điều kiện mà đặt chân đến những nơi như thế này, nhưng nếu một ngày có tiền tôi chắc hẳn, những người bình thường nhất ở Cuba cũng sẽ mua vé vào Tropicana. Chương trình chủ yếu để phục vụ những khách du lịch châu Âu có tiền, có nhu cầu và có gu thưởng thức nghệ thuật. Bạn phải đặt vé trước mỗi suất diễn. Mỗi tuần sẽ chỉ có một suất diễn vào tối thứ năm. Đêm diễn sẽ bị hủy nếu trời mưa vì là sân khấu ngoài trời. Khách sẽ được hoàn tiền vé hoặc dời sang buổi khác nếu có thể.
Cây biểu tượng
Ở Cuba có loài cây được coi như biểu tượng của đất nước này. Đó là cây cọ Hoàng gia. Tên mỹ miều thì như vậy, nhưng đó cũng là một loài cây quen thuộc tại Việt Nam vẫn được gọi với cái tên Cau vua. Loài cây được lựa chọn xuất hiện trên quốc huy của Cuba như một biểu tượng về sự ngay thẳng, bất khuất, khả năng phục hồi bất khả chiến bại của người Cuba.
Tôi đã gặp nhiều cây cọ trên dải phân cách những con đường La Habana. Tôi đặc biệt ấn tượng với những cây mà phần gốc thót lại bé xíu. Và trong một buổi muộn chiều dạo dọc con phố Avenida đẹp bậc nhất La Habana, chạy dọc ven bờ biển có rất nhiều loài cây này tôi còn có những cảm nhận khác về đất nước và con người Cuba. Những thân cây đứng kiêu hãnh bên nhau như những chiến binh in trên nền trời bi tráng. Có nhiều cây phần gốc thót lại bé xíu tưởng như không mang trở nổi thân cây cao lớn với tán lá xòe rộng trên cao, nhưng cả thân cây vẫn vươn ngạo nghễ. Thật kỳ lạ khi đất nước này vốn là điểm quá giang của nhiều cơn bão lớn càn quét qua, thì loài cây ấy vẫn trụ vững kiên cường. Đã có một dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ trong những năm chiến tranh, thì ở bên kia bán cầu, tôi cũng gặp một dáng đứng Cuba quật cường mà kiêu hãnh qua hình ảnh loài cây biểu tượng của đất nước được mệnh danh là chìa khóa từ Nam Mỹ mở vào vịnh Mexico này.
Dù thế nào, lịch sử thế giới thế kỷ 20 sẽ ghi dấu một Cuba đậm nét, khắc sâu vào ký ức nhân loại một Cuba mang tinh thần quốc tế cao cả. Châu Mỹ có một Cuba, thế giới cũng chỉ có một Cuba mà thôi. Cuba, chắc chắn sẽ không bị nhầm lẫn với một quốc gia nào, chỉ một và một như thế đứng bám chân vào biển Caribe ngạo nghễ, như một pháo đài bất khả xâm phạm giữa những con sóng nhiều chiều của ba biển lớn.
Với Việt Nam, Cuba rất xa xôi về khoảng cách địa lý, nhưng cũng rất gần trong những trái tim.
