Hầu hết cần cứu khẩn cấp
Qua thống kê của huyện và đánh giá của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, Hà Trung còn giữ được số các đình làng cổ nhiều nhất tỉnh hiện nay với tổng số 27 đình. Các đình làng đều có tuổi đời trăm năm, trải qua nhiều biến cố trong lịch sử. Trong số đó, nhiều đình làng cổ có tuổi đời 600, 700 năm tuổi, đã được xếp hạng, công nhận là di tích cấp tỉnh, cấp quốc gia.
Tuy vậy, tính đến hết năm 2018, có gần 20 đình làng cổ trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng cần khẩn cấp tu bổ, tôn tạo. Số còn lại dù chưa đến mức báo động nhưng cũng đã xuống cấp nhiều năm nay và cũng cần tới những giải pháp, phương án cấp bách để sửa chữa.
Điển hình là đình Thiên Phú (xã Hà Đông) đã xuống cấp nghiêm trọng. Theo UBND xã, tình trạng xuống cấp của ngôi đình có tuổi đời trên 600 năm này đã kéo dài nhiều năm nay. Nhiều hạng mục trong đình đã bị hư hỏng như cột bị mọt, mái cũng đã bị thủng, dột phải sửa đi, sửa lại nhiều lần. Cứ đến mùa mưa bão là ngôi đình này phải “run rẩy” chống chọi lại những cơn gió mạnh, những trận mưa lớn. Xã đã kiểm tra, đánh giá mức độ xuống cấp, hư hỏng của đình và báo cáo Phòng Văn hóa - thông tin, UBND huyện. Qua khảo sát của huyện và xã, để sửa chữa, tôn tạo đình Thiên Phú sẽ cần khoảng hai tỷ đồng. Trong khi đó, nguồn kinh phí tối đa mà tỉnh có thể hỗ trợ theo quy định là 500 triệu đồng. Vì vậy, địa phương sẽ phải tự “xoay xở” phần kinh phí còn lại. 1,5 tỷ đồng - số tiền khá lớn, trong khi điều kiện của xã Hà Đông là rất khó khăn, nguồn kinh phí xã hội hóa không có. Do đó địa phương không dám nhận hỗ trợ vì không biết lấy đâu ra số kinh phí còn lại.
Đây cũng là thực trạng chung tại các xã khác của huyện Hà Trung hiện nay. Trên địa bàn xã Hà Vân hiện còn giữ được hai đình Vân Điền và Phạm Xá, có tuổi đời hàng trăm năm, đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh nhưng đều xuống cấp nghiêm trọng 4-5 năm nay. Theo ước tính, để trùng tu, sửa chữa một đình cần từ 1,5 - 2 tỷ đồng. Với khả năng của xã, để có nguồn kinh phí như trên là điều bất khả thi trong bối cảnh đời sống , thu nhập của người dân còn khó khăn. Xã cũng đã tranh thủ các nguồn lực, kêu gọi sự đóng của người dân, nhà hảo tâm nhưng cũng chỉ sửa chữa, khắc phục tạm thời. Xã vẫn phải kiến nghị và cần sự hỗ trợ của huyện, tỉnh.
Cần sự đột phá
Một số đình cổ có giá trị khác cũng tình trạng “kêu cứu” như đình Bình Lâm (xã Hà Lâm), đình Chánh Lập (xã Hà Giang), đình Đô Mỹ (xã Hà Tân)… Tình trạng hư hỏng của các đình cổ hiện nay là khá giống nhau như: nhiều bộ phận như cột, xà, rui, mè bị mối, mọt, mái ngói cũng thường xuyên trong tình trạng tương tự, dẫn đến việc cứ mưa là bị dột. Nhiều đình đã phải dựng thêm các cột chống tạm thời khi cột chính đã bị mối, mọt. Tuy nhiên, quan sát tại một số ngôi đình, ngay cả các cột tạm thời này cũng đang bị mối, mọt phá hủy. Trong khi đó, các đình làng vẫn phải “gồng gánh” nhiệm vụ là nơi tổ chức hội họp, sinh hoạt tập thể cho nhân dân địa phương. Mặc dù đã có sự đóng góp kinh phí của người dân, sự tranh thủ hết mức có thể của địa phương để sửa chữa, tôn tạo nhưng cũng chỉ được một thời gian ngắn là lại xuống cấp, hư hỏng.
Ông Nguyễn Văn Tùng, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Hà Trung cho biết: Từ đầu năm đến nay, các xã đã phối hợp cơ quan chức năng, cơ quan chuyên môn khảo sát, đánh giá chính xác nhất hiện trạng, mức độ xuống cấp, hư hỏng của tất cả các đình cổ trên địa bàn. Từ báo cáo của các xã, thị trấn, Phòng Văn hóa - thông tin lập danh sách, có báo cáo cụ thể cho từng ngôi đình, trình UBND huyện và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Việc gìn giữ 27 đình làng cổ được xem là nhiệm vụ trọng tâm, ưu tiên của huyện Hà Trung hiện nay. Tuy vậy, ông Tùng cũng băn khoăn, để sửa chữa, tu bổ tôn tạo số đình làng nói trên ước tính sẽ cần đến nguồn kinh phí hàng chục tỷ đồng. Trong khi đó, điều kiện của các xã để có kinh phí 1 - 2 tỷ đồng cho một ngôi đình là rất khó khăn. Trước mắt, huyện sẽ căn cứ tình hình, điều kiện của từng địa phương để có những sự hỗ trợ cần thiết bên cạnh nguồn kinh phí tỉnh hỗ trợ theo quy định. Ngoài ra, các xã, thị trấn cũng đẩy mạnh công tác kêu gọi con em thành đạt ở xa quê, các nhà hảo tâm, “mạnh thường quân” hỗ trợ kinh phí để sửa chữa, tu bổ các đình làng cổ.
