Lại nhớ, mùa hè vừa rồi đưa con đi thăm quê Bác ở Kim Liên, Nam Đàn. Dẫu cô hướng dẫn viên đã thuyết minh rất kỹ nhưng con trẻ vẫn không thôi tò mò trước những điều lạ lẫm. Cũng đúng thôi, dẫu con sinh ra ở nông thôn nhưng sống trong thời kỳ đổi mới, đâu còn những mái nhà tranh, vách đất như thuở cha xưa để mà hình dung ra nỗi cực khổ của một thời. Vừa giải thích cho con vừa rưng rưng xúc động như thể chạm vào cả miền sâu thẳm của tâm hồn. Nào là sập gụ để thờ tổ tiên, chiếc phản để ngả lưng, chiếc võng gai để ru con ngủ, chiếc mươn để quây quần trong bữa ăn và những tấm liếp phên treo nơi ngạch cửa.
Tấm liếp phên tre trở thành vật dụng đa năng không thể thiếu trong mỗi ngôi nhà. Tùy vào cách đan dày hay thưa và nan tre chẻ to hay nhỏ mà có những công dụng khác nhau. Trong nhà thì làm bức vách, làm mái trần. Ngoài sân lại thành mái hiên di động cho sân đất, sân gạch. Che tấm liếp trước hiên nhà, mùa nắng đỡ rọi, mùa mưa đỡ tạt. Cũng vật liệu ấy, nếu đan thưa và tấm nhỏ lại thành tấm mành rào vườn để chăm chút ít hoa màu khỏi bầy gà. Ở các làng nghề, người ta có thể đan tấm liếp phên để phơi bánh tráng, bánh đa...
Ta đâu nhớ rằng để đan được tấm liếp phên cũng cần biết bao tỉ mỉ, nhẫn nại. Đầu tiên là chọn những cây tre già, dài đốt, chặt về đem ngâm xuống ao một vài tháng để tăng độ bền và khả năng chống mối mọt. Sau đó, tre được vớt lên, phơi khô, cưa thành khúc tùy theo công dụng và chẻ thành nan để đan. Người xưa thường bảo “Giỏi đan lồng mốt, dốt đan lồng hai” để chỉ có rất nhiều cách thức đan lát theo từng nan lẻ hay nan đôi để tạo ra những sản phẩm khác nhau và đan lát là cả một nghệ thuật đầy công phu.
Nguyên liệu chính của tấm liếp phên là tre và dây mây. Đó cũng là nguyên liệu để làm nên tất tần tật mọi vật dụng trong nhà từ thúng mủng rổ rá đến nong nia dần sàng... Thậm chí vòng tuần hoàn của một đời người cũng gắn một đời tre. Khi sinh ra được mẹ, bà hát ru ầu ơ trên chiếc chõng tre mà khôn lớn, trưởng thành. Khi chết đi, vẫn là hai đòn tre nâng đỡ thân xác để trở về cát bụi. Ký ức tuổi thơ của mọi đứa trẻ thôn quê ngày xưa chạm vào đâu cũng là hình ảnh của cây tre, lũy tre. Bao nhiêu trò chơi, đồ chơi gắn liền với tre từ chiếc bẹ làm cống ngày mưa, nhánh tay non bóc bẹ quay vòng, làm ống phốc đến đan sập lồng, đan lồng bẫy chim hay những trò chơi quên cả thời gian buổi trưa hè dưới mát rượi lũy tre...
Làng quê giờ đã hiếm hoi những lũy tre trùm mát rượi. Khúc nhạc tâm tình của tre đã lùi về dĩ vãng. Những vật dụng từ tre được thay thế bằng nhựa, inox... Ta bỗng luyến nhớ, tiếc thương thể như cánh diều tre tuổi thơ buổi chiều căng gió đã vụt bay mất. Tấm liếp phên kỷ niệm rồi làm sao ta có thể giữ mãi cho khỏi hư hỏng cùng thời gian. Cha mẹ ta rồi cũng khuất mờ trong ký ức theo hương khói. Nhập nhòa trong nước mắt, ta chợt thấy bóng mình của một buổi mai nào ngồi trước hiên nhà, chống liếp phên lên ngóng đợi cha đi cày ruộng, mẹ đi chợ Dinh sao vẫn chưa về...
