Theo Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), tính đến ngày 20-4-2020, tổng vốn đăng ký cấp mới, điều chỉnh và góp vốn mua cổ phần của nhà đầu tư (NĐT) nước ngoài bốn tháng đầu năm 2020 đạt 12,33 tỷ USD, bằng 84,5% so cùng kỳ năm 2019. Mức giảm trong bốn tháng cũng ít hơn so ba tháng đầu năm. Đây là chỉ dấu cho thấy đà suy giảm của vốn FDI sẽ sớm kết thúc, thay vào đó vốn FDI được dự báo sẽ tăng mạnh trong thời gian tới.
Các chuyên gia kinh tế đánh giá, việc Việt Nam khống chế thành công dịch Covid-19 sẽ là lực kéo luồng vốn FDI vào Việt Nam trong thời gian tới. Không chỉ thu hút vốn FDI, Việt Nam đang có cơ hội thu hút các NĐT muốn dịch chuyển địa bàn. Được biết, các doanh nghiệp (DN) Mỹ, Nhật Bản, châu Âu vốn đã muốn chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc vì giá lao động tăng và ảnh hưởng của chiến tranh thương mại (CTTM) Mỹ - Trung, nay sức ép từ đại dịch Covid-19 sẽ đẩy nhanh quá trình này. Hơn nữa, quá trình chuyển dịch còn nhận được sự hỗ trợ từ chính các quốc gia này. Cụ thể như, Nhật Bản dành hơn 240 tỷ yên (khoảng 2,2 tỷ USD) để hỗ trợ các DN Nhật chuyển nhà máy về trong nước hoặc đa dạng hóa cơ sở sản xuất bằng việc chuyển đến khu vực Đông - Nam Á…
Theo TS Nguyễn Đình Cung, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ, trước dịch Covid-19, sự chuyển dịch chuỗi sản xuất ra khỏi Trung Quốc đã có, chủ yếu do nhu cầu đa dạng hóa chuỗi cung ứng, giảm rủi ro khi phụ thuộc quá mức vào một vài thị trường, do chi phí lao động của Trung Quốc tăng lên và đặc biệt là do tác động của cuộc CTTM Mỹ - Trung. Tuy nhiên, khi dịch Covid-19 xảy ra, xu hướng này đang rõ nét hơn, bởi sản xuất ở Trung Quốc đang phục hồi nhưng chi phí sản xuất, vận chuyển đắt đỏ. Dịch Covid-19 thúc đẩy việc dịch chuyển đầu tư ra khỏi Trung Quốc, thúc đẩy tốc độ cơ cấu lại chuỗi giá trị và xu hướng kéo dài đầu tư sản xuất về gần thị trường tiêu thụ.
Vấn đề đặt ra là Việt Nam có thể đón làn sóng chuyển dịch này?
Thực tế khi cuộc CTTM Mỹ - Trung xảy ra, Việt Nam được dự báo sẽ là quốc gia được nhiều NĐT nước ngoài quan tâm, có thể đón nhận làn sóng chuyển dịch từ Trung Quốc. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn chưa được hưởng lợi như kỳ vọng.
Lý giải về điều này, TS Nguyễn Đình Cung cho rằng, dưới góc độ toàn cầu hóa, ở đâu hiệu quả tài chính tốt hơn, chi phí đầu tư rẻ hơn thì ở đó thu hút vốn đầu tư. Trung Quốc trở thành “công xưởng” của thế giới vì đáp ứng được các điều kiện của NĐT. Nghĩa là nếu Việt Nam muốn thu hút được làn sóng chuyển dịch chuỗi sản xuất thì cần phải đáp ứng được các điều kiện trên, thậm chí cao hơn. Riêng về công nghiệp, phải xem xét lại chương trình công nghiệp hóa, cần có chương trình, kế hoạch cho giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2045, trong đó phải xây dựng các giải pháp để DN Việt Nam tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tại sự kiện “Ngày hội cung cấp 2019” do Hiệp hội Thương mại Mỹ phối hợp Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ lần đầu được tổ chức tại Hà Nội ngày 25-4 vừa qua, hơn 60 nhà cung cấp là DN nhỏ và vừa Việt Nam và hơn 300 doanh nhân, trong đó có nhiều đại diện DN lớn của Mỹ tham dự đánh dấu một bước phát triển quan trọng về chất lượng và quy mô của chương trình liên kết chuỗi giá trị toàn cầu tại Việt Nam. Theo đánh giá của các DN Mỹ, Việt Nam là một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới, đặc biệt trong hai thập kỷ vừa qua. Các DN Mỹ mong muốn cùng hợp tác kinh doanh với DN Việt Nam, giúp DN Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đây cũng là minh chứng rõ nét nhất về sức hấp dẫn của thị trường Việt Nam, những cơ hội cụ thể nhất mà DN Việt cần phải nắm bắt. Tuy nhiên, cũng đang có những thách thức trong việc tăng cường khả năng định vị vai trò của DN. Thực tế, đang có làn sóng các DN đến từ Trung Quốc dịch chuyển khỏi nước này và tìm đến Việt Nam, nhưng khoảng 90% số DN Việt Nam hiện nay chưa sẵn sàng cung cấp cho các DN quốc tế.
Mặt khác, Việt Nam cần phải có nguồn nhân lực trẻ, chất lượng cao. Song hiện dân số Việt Nam đang có xu hướng già hóa, nguồn cung lao động chỉ có khả năng đáp ứng nhu cầu của các ngành công nghiệp sản xuất lắp ráp trong 10 năm tới; trình độ, kỹ năng lao động thấp. Đây là vấn đề mà Việt Nam cần phải có hướng giải quyết trong thời gian tới.
Theo TS Trần Toàn Thắng, Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế - xã hội quốc gia (Bộ KH&ĐT), việc thu hút được vốn FDI là rất quan trọng nhưng giữ được NĐT, đặc biệt là DN lớn ở lại còn quan trọng hơn. Các ưu đãi về thuế, đất đai, tài nguyên thiên nhiên, lao động giá rẻ... chỉ có thể thu hút được NĐT nước ngoài nhưng khó lòng giữ chân họ. Muốn giữ chân được NĐT nước ngoài, bên cạnh môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, hấp dẫn; kết cấu hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng giao thông hiện đại, đồng bộ; hệ thống luật pháp ổn định, đồng bộ, phù hợp thông lệ quốc tế thì còn phải có nguồn nhân lực chất lượng cao, thị trường trong nước đủ lớn và ngày càng phát triển nhờ tầng lớp trung lưu ngày một tăng; hệ thống các DN trong nước đủ sức cung ứng sản phẩm CNHT là đầu vào của DN FDI.
