Giải pháp ngăn chặn lạm dụng quyền lực

Để bảo đảm sự minh bạch và liêm chính trong thực thi pháp luật, các cơ quan bảo vệ pháp luật bang Victoria (Australia) thực hiện chức năng kiểm soát quyền lực lẫn nhau một cách chặt chẽ và hiệu quả.

Công dân có thể tham dự các phiên điều trần của cơ quan lập pháp bang Victoria.
Công dân có thể tham dự các phiên điều trần của cơ quan lập pháp bang Victoria.

Giám sát chặt chẽ để tránh lạm quyền

Victoria là bang nằm ở đông nam Australia, với thủ phủ là thành phố Melbourne. Cùng với việc thực thi pháp luật của Australia, bang Victoria còn duy trì hệ thống pháp luật riêng, trong đó các cơ quan thực thi pháp luật giám sát và kiểm soát lẫn nhau, không cơ quan nào được tự ý hành động mà không có sự kiểm soát của ít nhất một cơ quan khác.

Cơ quan quyền lực nhất phải kể đến là Ủy ban Chống tham nhũng độc lập (IBAC), chịu trách nhiệm xác định, vạch trần, ngăn chặn tham nhũng ở khu vực công, và hành vi sai trái của cảnh sát. IBAC hoàn toàn độc lập với chính quyền, chỉ báo cáo với cơ quan lập pháp bang Victoria và có quyền điều tra bất cứ quan chức cao cấp nào của bang, từ các nghị sĩ, chủ tịch cơ quan lập pháp đến Thống đốc bang. Trên thực tế, IBAC đã tiến hành nhiều cuộc điều tra khu vực công, làm rõ những hành vi sai trái của cảnh sát, điều tra tình trạng tham nhũng trong chính quyền bang, các hội đồng địa phương, cơ quan lập pháp và các cơ quan tư pháp của bang.

Một cơ quan quyền lực khác là Văn phòng Tổng Kiểm toán Victoria, có quyền yêu cầu các tổ chức khu vực công giải trình và cải thiện hoạt động thông qua việc kiểm tra kinh tế, hiệu lực, hiệu quả của khu vực công; kiểm tra sự tuân thủ pháp luật.

Ở bang Victoria có hai cơ quan thanh tra. Cơ quan thứ nhất là Thanh tra Victoria (Victorian Ombudsman), có quyền xem xét khiếu nại đối với các cơ quan của tiểu bang và các hội đồng địa phương, điều tra các vấn đề mang tính hệ thống để cải thiện dịch vụ công và bảo vệ quyền con người. Thanh tra Victoria cũng điều tra hành vi sai trái của các quan chức, công chức nhà nước, điều tra những quyết định, hành động, hành vi của các cơ quan chính quyền bang Victoria và hội đồng địa phương (tương đương cấp huyện của Việt Nam), chủ yếu xử lý các khiếu nại dân sự. Tuy nhiên, cơ quan này không có quyền điều tra các hành vi hành chính của cảnh sát, tòa án hoặc thẩm phán; hành vi của Tổng Kiểm toán và quan chức thuộc quyền Thống đốc bang Victoria. Việc điều tra này thuộc thẩm quyền của IBAC.

Cơ quan thứ hai có chức năng thanh tra là Thanh tra chính quyền Victoria (Victorian Inspectorate), có quyền khiếu nại, điều tra một số vấn đề về IBAC, Thanh tra Victoria và Văn phòng Tổng Kiểm toán Victoria, nhằm bảo đảm các cơ quan này tuân thủ pháp luật trong quá trình điều tra, thanh tra. Thanh tra chính quyền Victoria bảo đảm thực hiện luật bảo vệ người tố cáo hành vi sai trái và tham nhũng trong khu vực công của bang.

Các cơ quan trên đây độc lập với chính quyền bang và báo cáo trực tiếp với cơ quan lập pháp bang. Các ủy ban của cơ quan lập pháp có trách nhiệm giám sát hoạt động của các cơ quan điều tra. Bên cạnh đó, Victoria còn có các cơ quan khác để bảo vệ quyền tiếp cận thông tin, đó là Văn phòng Ủy viên Thông tin Victoria và Ủy ban về Khu vực công, Tư pháp, Bình đẳng cơ hội và Nhân quyền. Đặc biệt, họ còn có Ủy ban bảo đảm công bằng tại nơi làm việc (Fair Work Commission), một thiết chế từ chính quyền liên bang với vai trò bảo đảm quyền lợi của các bên liên quan tại nơi làm việc. Hằng năm, Ủy ban này xét xử hàng chục nghìn vụ việc liên quan sa thải lao động, chế độ lương, nghỉ phép…

Công khai thông tin điều tra, thanh tra

Bên cạnh việc giám sát lẫn nhau, các cơ quan bảo vệ pháp luật cũng hỗ trợ lẫn nhau trong các trường hợp và hoàn cảnh cụ thể. Thí dụ, Thanh tra chính quyền Victoria hỗ trợ nâng cao năng lực của nhân viên IBAC liên quan thực hiện nhiệm vụ, chức năng, quyền hạn của IBAC. Trong khi đó, IBAC cũng thông báo cho khu vực công, cảnh sát và cộng đồng về những nguy cơ, tác động của tham nhũng, cảnh báo về những hành vi sai trái của cảnh sát để họ có biện pháp chấn chỉnh kịp thời.

Nếu như Thanh tra Victoria tập trung điều tra khiếu nại dân sự, thì các vụ việc phức tạp liên quan người có tầm ảnh hưởng lớn sẽ do IBAC điều tra. Vai trò giám sát đặc biệt của IBAC đối với sự tham nhũng và hành vi sai trái của cảnh sát đã hạn chế sự lạm quyền của cảnh sát. Trên thực tế, IBAC đã tiến hành rất nhiều cuộc điều tra trong lực lượng cảnh sát và phát hiện nhiều hành vi sai trái.

Một vụ việc cụ thể là tháng 3-2015, IBAC đã có trong tay một đoạn video cho thấy cảnh sát có hành vi ngược đãi đối với một phụ nữ bị giam giữ tại đồn cảnh sát Ballarat vào tháng 1-2015. IBAC tiến hành điều tra và phát hiện bằng chứng về việc sử dụng vũ lực quá mức, cùng một số hành vi sai trái khác tại đồn cảnh sát Ballarat. Từ đó, cơ quan này yêu cầu cảnh sát Victoria giải quyết các vấn đề nội bộ, trong đó có vụ việc xảy ra tháng 1-2015 tại đồn cảnh sát Ballarat, đồng thời đề nghị cơ quan lập pháp bang Victoria cải cách luật pháp.

Bắt đầu từ ngày 18-11-2019, IBAC điều tra các cáo buộc tham nhũng nghiêm trọng liên quan công tác quy hoạch và những quyết định phát triển bất động sản tại thành phố Casey. Cuộc điều tra được tiến hành công khai và thông báo rộng rãi đến công chúng trên trang web của IBAC. Danh sách các thành viên đoàn kiểm tra, thời gian và địa điểm kiểm tra cũng được công bố, kèm theo địa chỉ và số điện thoại tiếp nhận thông tin liên quan vụ việc này. Đây là phương pháp IBAC thường tiến hành, cho phép người dân theo dõi tiến độ xử lý vụ việc, bảo đảm công khai, minh bạch trong quá trình điều tra.

Kết quả các cuộc điều tra của IBAC, thanh tra, kiểm toán đều được báo cáo trước cơ quan lập pháp. Công dân bang Victoria có thể tìm kiếm thông tin về hoạt động của các cơ quan chính quyền bang, theo dõi hoạt động của các cơ quan này, nếu cần thì khiếu nại. Bất cứ người nào cũng có thể tham dự các phiên họp của cơ quan lập pháp nếu đăng ký trước. Trong nhiều trường hợp, công dân có thể chất vấn trực tiếp các bên liên quan trong một phiên giải trình. Các thông tin trên internet được coi là thông tin chính thức, công dân gửi khiếu nại qua email và chính quyền phản hồi qua email.

Do những nỗ lực đó, bang Victoria nói riêng và Australia nói chung đã duy trì được thứ hạng cao về mức độ liêm chính, minh bạch. Năm 2018, Australia đạt điểm số 79/100 về Chỉ số cảm nhận tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, đứng thứ 13 trên 168 quốc gia được đo lường sự liêm chính. Những kinh nghiệm về kiểm soát quyền lực của Australia và bang Victoria có thể có ý nghĩa tham khảo đối với việc xây dựng hệ thống bảo vệ liêm chính ở nước ta hiện nay.