Không giống như vẻ sầm uất của những căn nhà ngoài mặt đường, hàng nghìn hộ dân sống ở khu vực phố cổ (quận Hoàn Kiếm) vẫn đang bám trụ trong những căn nhà chật chội chưa đến 10 m², nơi mà mọi sinh hoạt cuộc sống thường nhật đều diễn ra trong con ngõ sâu hun hút tối om, quanh năm không thấy ánh mặt trời.
Nằm sâu trong con ngõ chỉ rộng chừng nửa mét, tối đen trên phố Hàng Buồm, căn nhà của bà Lan có diện tích chưa đến 20 m² nhưng có tới năm người ở, ba thế hệ cùng chung sống. Bà Lan chia sẻ, gia đình bà chuyển về phố này từ những năm 60 thế kỷ trước, tất thảy mọi người đều thuộc diện lao động phổ thông, kinh doanh nhỏ lẻ trên phố cổ, bây giờ nếu chuyển đi cũng chẳng biết phải làm gì để kiếm sống. Chật chội, bất tiện, nhưng rồi ở mãi cũng quen. “Ở phố cổ, giá nhà đất hiện tại được rao bán với giá hàng trăm triệu đồng mỗi mét vuông. Nếu như muốn mua nhà ở chỗ khác có thể bán nhà chuyển đi, không cần đến nhà ở di dân. Thế nhưng quan trọng là chuyển đi rồi thì làm gì để kiếm sống, đó mới là vấn đề của chúng tôi khi phải di chuyển đến nơi ở mới”, bà Lan cho biết.
Lâu nay, nhắc tới khu phố cổ người ta không còn lạ những căn gác xép có diện tích chỉ vỏn vẹn chừng 2,5 m², nhưng vẫn đủ cho một gia đình tồn tại hàng chục năm qua. Nhiều căn nhà nhỏ đến nỗi muốn đi vào phải bò nhưng họ vẫn sống ở đây. Khi được hỏi, tất nhiên những người sống trong căn nhà chật chội ấy đều muốn thoát khỏi cảnh này để đến chỗ mới khang trang, sạch sẽ hơn. Thế nhưng, câu trả lời của họ vẫn đầy băn khoăn lo ngại, đó là khi đến nơi ở mới thì cuộc sống sẽ thế nào, làm gì để sống?
Mới đây, TP Hà Nội giao quận Hoàn Kiếm phối hợp các bên liên quan lựa chọn nhà đầu tư, hoàn thiện thủ tục để triển khai dự án xây dựng nhà ở giãn dân phố cổ (dự kiến quý IV-2019). Đồng thời rà soát, phân loại các trường hợp giãn dân trên địa bàn 10 phường (Đồng Xuân, Hàng Buồm, Hàng Đào, Hàng Gai, Cửa Đông, Hàng Mã, Hàng Bạc, Hàng Bồ, Hàng Bông và Lý Thái Tổ).
Đề án giãn dân phố cổ, với mục tiêu di chuyển hơn 6.500 hộ dân với khoảng 27.000 người đã được UBND TP Hà Nội phê duyệt từ năm 1998 và dự kiến kết thúc vào năm 2020. Theo kế hoạch, giai đoạn I của đề án (bắt đầu từ quý IV-2013 và hoàn thành vào quý IV-2016) được thực hiện trên diện tích hơn 11 ha đất tại khu đô thị (KĐT) Việt Hưng, quận Long Biên. Giai đoạn II của đề án (2013-2020) sẽ thực hiện di dời nốt 5.020 hộ dân đang sống trong khu phố cổ sang KĐT giãn dân mới, nhằm bảo đảm mật độ theo quy định được duyệt và tiêu chuẩn ở bình quân đến năm 2020 là 25 m2/người.
Năm 2002, TP Hà Nội lên kế hoạch khởi công xây dựng dự án nhà ở giãn dân phố cổ tại KĐT Việt Hưng. Tuy nhiên, đến năm 2013, khi giai đoạn I dự án nhà ở giãn dân hoàn thiện mới chỉ di dời được khoảng 7.000 nhân khẩu, tương đương 1.500 hộ dân đến nơi ở mới. Do nhu cầu cần di dời còn lại rất lớn, gấp nhiều lần quy mô dự án giai đoạn I nên kế hoạch này gặp phải nhiều khó khăn, vướng mắc. Và từ đó đến nay, dự án này vẫn “giậm chân tại chỗ”.
KTS Ngô Doãn Đức, nguyên Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam đánh giá: Khu phố cổ là nơi “tấc đất, tấc vàng”, nhiều thế hệ người dân Hà Nội sinh sống, làm ăn ở đây, nếu di chuyển ra khu vực khác sẽ không thể làm ăn được như hiện tại nên họ không mặn mà với việc di dời.
Lý giải việc dự án chậm triển khai, HĐND TP Hà Nội cho rằng việc tổ chức di dời các hộ dân ra khỏi khu phố cổ bao gồm nhiều trường hợp chính sách khác nhau nên việc đưa ra các cơ chế còn chưa thống nhất. Bên cạnh đó, dự án xây dựng nhà ở giãn dân chưa có chính sách quy đổi phù hợp nên người dân không hưởng ứng. Với thực trạng hàng chục năm qua và những gì đang diễn ra trên thực tế, cuộc giãn dân với mục tiêu giảm mật độ dân số, nâng cao điều kiện sống cho cư dân phố cổ nếu muốn đạt hiệu quả cao sẽ phải tập trung tháo gỡ những vấn đề cơ bản này.
